II.Almashtirish shunday mantiqiy xulosa chiqarish usuliki, unda xulosa berilgan mulohazadagi sub’ekt va predikatlarning o’rnini almashtirsh orqali keltirib chiqariladi.
Almashtirishda berilgan mulohazadagi terminlar hajmi e’tiboriga olinishi shart. Agar berilgan mulohazadagi terminlar hajmiga e’tibor berilmasa, xulosa noto’g’ri bo’lishi mumkin.
|
|
Xulosa asosi
|
|
Xulosa
|
Almashtirish turi
|
1
|
A
|
Xamma
|
A
|
Xamma P-S
|
Sof almashtirish
|
2
|
E
|
Xech bir emas
|
E
|
Xech bir P-S emas
|
Sof almashtirish
|
3
|
I
|
Ba’zi
|
I
|
Ba’zi P-S
|
Sof almashtirish
|
4
|
A
|
Xamma
|
I
|
Ba’zi P-S
|
Toraytirilgan almashtirish
|
5
|
I
|
Ba’zi
|
A
|
Xamma P-S
|
Kengaytirilgan almashtirish
|
Almashtirishda A-Aga, ye-Ega, I-Iga, A-Aga, A-Aga uzgaradi
Demak, almashtirish usuli qo’llanilganda mulohazadagi sub’ekt va predikat hajmi aniqlanadi va shu asosda mulohazadagi terminlarning o’rni almashtirilib, xulosa chiqariladi. Bu usul, ayniqsa, tushuncha berilgan ta’riflarning to’g’riligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
III. Predikatga qarama-qarshi qo’yish bevosita xulosa chiqarishning mantiqiy usullaridan biri bo’lib, bu usul qo’llanilganda berilgan mulohaza avval aylantiriladi, so’ngra almashtiriladi. Natijada hosil qilingan mulohazaning (xulosaning) sub’ekti asos mulohaza predikatiga zid, predikati esa uning sub’ektiga mos bo'ladi: 3) Predikatga karama – karshi kuyish orkali xulosa chikarish.
1
Predikatga karama – karshi kuyishda A - ye ga, ye – I ga, O – I ga, uzgaradi .
4) Mantikiy kvadrat orkali xulosa chikarish.
a) Zidlik (kontrandiklorlik) munosabatiga asoslangan xolda xulosa chikarish.
,
b) Karama-karshilik (kontrorlik) munosabatlariga asoslangan xolda xulosa chikarish.
c) Kisman maslik (subkontrorlik) munosabatiga asoslangan xolda xulosa chikarish.
d) Buysunish munosabatiga asoslangan xolda xulosa chikorish .
Bunda, xulosada, S ning inkor shakliga bo’lishi xulosa bog’lovchining inkor etilishi natijasidir. Predikatga qarama-qarshi qo’yishda A-E ga, E-I ga, O-I ga o’zgaradi.
Dostları ilə paylaş: |
