Referat mavzulari ro’yxati

Keramzit ishlab chiqarish texnologiyasi 
Keramzit ishlab chiqarish texnologiyasi quyidagi asosiy jarayonlardan 
iborat: 
- xomashyoni kondan qazib olish va korxonaning zahira omboriga 
jo‘natish; 
- xomashyoni qayta ishlash va kerakli o‘lcham, bir jinsli keramik massaga 
ega xom granulalarni tayyorlash; 
- xom granulalarga termik ishlov berish, ya’ni isitish, kuydirish va 
sovitish natijasida tayyor mahsulot olish; 
- olingan mahsulotni navlarga ajratish yoki zichligi bo‘yicha taqsimlash; 
- g‘ovak to‘ldiruvchi (keramzit shag‘ali)ni omborlarga joylash. 
Gil xomashyosini qazib olishda bir cho‘michli va ko‘p cho‘michli 
ekskavatorlar ishlatiladi. YUmshoq gilli jinslar kondan mavsumiy qazib olinadi, 
toshsimon gilli jinslar esa yil bo‘yi qazib olinadi. Gil xomashyosi gil 
saqlagichlarda yoki maxsus konuslarda saqlanadi.
Xomashyoni qayta ishlash usuli xomashyoning xususiyatlaridan kelib 
chiqiladi, g‘ovak to‘ldiruvchilarning sifati esa termik ishlov berish rejimiga 
bog‘liq. Keramzit shag‘ali ishlab chiqarishning to‘rtta asosiy texnologiyasi 
mavjud: quruq, plastik, poroshok-plastik va ho‘l(shliker). 

---

138 
Quruq usul-toshsimon gilsimon xomashyolar (zich quruq gilsimon jinslar, 
gilsimon slanslar) bo‘lganda qo‘llaniladi. Bu usul juda oddiy bo‘lib, xomashyo 
mahsulot maydalanadi va aylanma pechga kuydirish uchun yuboriladi. Dastlab 
juda mayda donalar elab olinadi va o‘ta yirik bo‘laklar esa qo‘shimcha 
maydalanadi. Bu usul agar xomashyo bir jnsli bo‘lsa, xavfli qo‘shimchalar 
bo‘lmasa va yuqori ko‘pchish koeffitsientiga ega bo‘lsagina o‘zini oqlaydi. 
Xom donalarning namligi 9% dan oshmasligi kerak. 
Keramzit olishning keng tarqalgan usuli bu plastik usulidir. YUmshoq 
gilli xomashyo bu usulda nam holatda valslarda, gil aralashtirgichlarda va 
boshqa agregatlarda qayta ishlanadi (g‘isht ishlab chiqarish kabi). Plastik gilli 
massadan lentali shnekli pressda yoki teshikli valslarda silindr shaklidagi xom 
granulalar tayyorlanadi, bu granulalar keyingi transportyorda uzatishda va 
qayta ishlov berishda yumaloq shaklga ega bo‘ladi. Xom granulalarning sifati 
tayyor keramzit shag‘alining sifatini belgilaydi. SHu sababli gilli xomashyoni 
etarlicha qayta ishlash, bir xil o‘lchamli zich granulalarni olish zarur. 
Granulalarning o‘lchami berilgan xomashyoning ko‘pchish koeffitsienti va 
keramzit shag‘alining talab etilgan yirikligi bo‘yicha o‘rnatiladi. Gilning fiziko-
mexanik namligi va dispresligi xususiyatlaridan kelib chiqib qayta ishlovchi 
uskunalar tanlanadi. Xomashyoni qayta ishlashdagi energiya sarfi uning 
dispresligini ortishi va namligining kamaytirishga qarab oshadi. Asosan gilni 
ishlov berishda namligi 18-28% ni tashkil etadi. Namligi 20% bo‘lgan 
granulalar to‘g‘ri aylanma pechga yuborilishi mumkin yoki aylanma pechdan 
chiqadigan issiq gazlarni qabul qiluvchi issiqlik almashuvi agregatlarda va 
quritish barabanida dastlabki quritiladi. Pechning ishlab chiqarish mahsuldorligi 
granulalarni oldindan quritish natijasida oshadi. Plastik usulda keramzit ishlab 
chiqarish quruq usulga nisbatan ko‘proq sarmoyani va energiya sarfini talab 
etadi. 
Biroq 
gilli 
xomashyoning 
tabiiy 
strukturasining 
buzilishi, 
gomogenizatsiyasi va qo‘shimchalar kiritilishi uning ko‘pchish koeffitsientini 
oshishiga olib keladi.
Keramzit ishlab chiqarishning poroshok (kukun) -plastik usuli yuqorida 
keltirilgan plastik usulidan farqi shundaki, gil xomashyodan tuyib kukun olinadi 
so‘ngra suv qo‘shib plastik gilli massadan granulalar ishlab chiqariladi. Gilni 
to‘yish qo‘shimcha mablag‘ni talab etadi. Bundan tashqari agar xomashyo 
etarlicha quruq bo‘lmasa, u holda uni to‘yishdan oldin quritiladi. Quyidagi bir 
nechta holatlarda xomashyo tayyorlashning bu usuli o‘zini oqlaydi: agar 
xomashyo tarkibi bo‘yicha bir jinsli bo‘lmasa, u holda uni kukun holatida 

---

139 
aralashtirish va so‘ndirish oson kechadi; agar qo‘shimcha kiritiladigan bo‘lsa, u 
holda to‘yish vaqtida kiritish bir tekis taqsimlanadi; agar xomashyoda xavfli 
qo‘shimchalar bo‘lgan ohak va gips donalari mavjud bo‘lsa, unda tuyilgan 
holatda butun hajm bo‘yicha ular xavf tug‘dirmaydi; xomashyoni bunday puxta 
qayta ishlash uning ko‘pchishini yaxshilasa, u holatda chiqadigan yuqori sifatli 
keramzit sarflangan xarajatlarni oqlaydi. 
Xo‘l (shliker) usulida gillar maxsus katta sig‘imlar-gilaralashtirgichlarda
suv bilan qayta ishlanadi. Olingan loysimon massaning namligi taxminan 50% 
ni tashkil etadi. Bu massa nasos yordamida shlambasseynga va undan aylanma 
pechga uzatiladi. Bu holatda aylanma pech qismiga osma zanjirli parda 
o‘rnatiladi. Bu zanjirlar issiqlik almashinuvini ta’minlaydi: ular pechdan 
chiqayotgan issiq gazlar tasirida qiziydi va loy massani quritadi, undan so‘ng 
quriyotgan “bo‘tqani” granulalarga aylantiradi, shundan so‘ng bu granulalar 
quriydi, qiziydi va kupchiydi. Bu usulning asosiy kamchiligi bu ko‘p yoqilg‘i 
sarfi, ya’ni shlikerning dastlabki yuqori namligi hisobiga. Afzalligi xomashyoni 
bir jinslilikka keltirish, qo‘shimchalarni oson va bir tekisda kiritish, 
xomashyodan oxak donalarini va toshsimon qo‘shimchalarni yo‘qotishning 
soddaligi hisoblanadi. Bu usul gilning kondagi namligi yuqori bo‘lganda tafsiya 
etiladi. Ho‘l usul gilning gidromexanizatsiyalashgan qazib olishda va keramzit 
ishlab chiqarish korxonasiga suyuq loy shaklda trubalarda uzatishda ham 
qo‘llaniladi.