Baholash – bu hisob ob'yektlarini natural o'lchovlardan pul o'lchoviga o'tkazish usuli. Baholash yordamida xo'jalik mablag'lariga sarflangan va xo'jalik jarayonlarida iste'mol qilingan, buyumlar va mehnat xarajatlarini haqqoniy aks ettirish ta'minlanadi. Baholashning asosiy tamoyillari
Birlik
Barcha mulklar ularning sotib olish yoki haqiqiy tannarxi bo’yicha baholanadi
Mulklarni baholash me’yoriy hujjatlar bilan belgilangan yagona qoidalar asosida amalga oshiriladi
Haqqoniylik
Huquqiy-me’yoriy baza
1. O’zR Qonuni “Bux hisobi to’g’risida” 30.08.1996 y. (12-m.)
2. O’zR Qonuni “Baholash faoliyati to’g’risida”, 1999 y.
3. BHMS №4 “Tovar- moddiy zaxiralar”
4. BHMS №5 “Asosiy vositalar”
5. BHMS №7 “Nomoddiuy aktivlar”
6. Har yili 1-yanvar holatiga asosiy fondlarni qayta baholash tartibi to’g’risida Nizom (O’zRAV №1192, 04.12.2002 y.)
7. Intellektual mulklarni baholash tartibi to’g’risida Nizom (O’zRAV №1953, 08.05.2009 y.)
tayyorlangan materiallar, ishlab chiqarilgan mahsulotlar, bajarilgan ish va ko'rsatilgan xizmatlar birligining tannarxini aniqlash buxgalteriya hisobida kalkulyatsiyalash deyiladi. 1. Ta’minot jarayoni
2. Ishlab chiqarish
jarayoni
3. Realizatsiya jarayoni
Ishlab chiqarish resurslarining
haqiqiy tannarxi
Mahsulot (ish, xizmat)larning
ishlab chiqarish tannarxi
Mahsulot (ish, xizmat)larning
texnologik tannarxi
Mahsulot (ish, xizmat)larning
to’la tannarxi
Xo’jalik jarayonida tannarx shakllanishi
Xarajatlarni turkumlash Turkumlash belgilari
Xarajatlarning turlari
Asosiy
Ustama
O’zgaruvchan
Doimiy
Bir elementli
Kompleks
To’g’ri
Egri
Ishlab chiqarish
Noishlabchiqarish
Unumli
Unumsiz
Rejalashtiriladigan
Rejalashtirilmaydigan
Joriy
Bir martalik
Ishlab chiqarish jarayoniga
nisbatan
Ishlab chiqarish hajmiga
nisbatan
Tarkibining birligi bo’yicha
Mahsulot tannarxiga olib
borish usuli bo’yicha
Ishlab chiqarish jarayonida
ishtiroki bo’yicha
Sarflash maqsadi bo’yicha
Reja bilan qamrab olinishi
bo’yicha
Vujudga kelish davri bo’yicha
Кalkulyatsiya turlari
Reja (normativ) kalkulyatsiya
Кutilayotgan (provizor) kalkulyatsiya
Hisobot
kalkulyatsiya
Reja (smeta) kalkulyatsiyasi alohida kalkulyatsiya moddalari bo'yicha hisoblangan har bir buyum, mahsulot turining tannarxi bo'lib, uning ko'lami korxona tomonidan oldindan rejalashtirilgan tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni amalga oshirgan holda nazorat qilib boriladi. Normativ kalkulyatsiya hisobot davri boshiga hisob-kitob qilinadi va korxona kalkulyatsiya tuzish paytida ishlab chiqarishning texnik darajasi va mavjud texnologiyadan kelib chiqqan holda, amal qilayotgan norma va normativlarni hisobga olgan holda ishlab chiqariladigan mahsulot birligiga moddalar bo'yicha aniqlanadi.
Кutilayotgan (provizor) kalkulyatsiya qishloq xo'jalik korxonalarida 1 oktyabrga, dastlabki uch chorak ichida qilingan haqiqiy xarajatlar va olingan mahsulotlar haqidagi ma'lumotlar hamda to'rtinchi chorakda kutilayotgan xarajatlar va olinadigan mahsulotlarning taxminiy hisobi asosida tuzadilar.
Haqiqiy (hisobot) kalkulyatsiyasi hisobot davridagi muayyan mahsulot turiga to'g'ri keladigan haqiqiy xarajatlarning miqdoridir.
