Reja: Anvar Obidjonning ijodiy yo`li

Donalarim

Marjoncha,

Bir boshim —

Naq bir jomcha.

Quritsangiz,

Mayizman.

Datsurxonga

Fayzman.

Kuzda

Yeb-yeb tiyishar,

Qishga

Osib qiyishar.
Boqar shod
Yosh- qarilar.
Maqtar shatto
Sshe‘rda uquvchi cheshrasida beixtiyor kulgi paydo etuvchi samimiy yumor borligi asarning qimmatiga qimmat qo’shadi.

Quvnoqlikka yashiringan iztiroblar. Shoir she‘rlarining badiiyligaga xos yetakchi xususiyatlar yumor, ozgina quvlik, sho`xlik, hazil, kinoya vositalarining mo`lligidir. Shunisi muhimki, qahramonlarningfe‘l-atvori kichkintoylarning tabiatiga mos, diliga yaqin, so`zlari bolalar tiliga xos va tushunarlidir. U juda oddiy narsalardan ham kulgili vaziyatlar yaratishadi. Misol uchun "Sarimsoqpiyoz" she‘ri qahramoni o`zini shu darajada kibrli, viqorli tutadiki, shuning o`ziyoq o`quvchida kulgi uygotadi:
Ismim

Janob Sarimsoq...

Gapirgim yo`q

Ko`p uzoq.

SHe‘r tutallanmasida shoir kutilmagan burilish yasaydi va beixtiyor salobat bil an kerilib turgan Sarimsoqpiyozning haqiqiy yuzi ko`rinadi. O`quvchi, yosh oshpazdan o`zining badbo`yligini yashirayotgan maqganchoq ustidan qah-qah urib kuladi:

... Bo`lma anqov

Va sodda,

Chiqarib qo`yma

Yoddan —

Mendek

Hidi shirinni...

Hoy,

Jiyirma burunni!
SHoir ana shunday kultili vaziyatlar yaratish chog’ida batafsil tasvirlash va ortiqcha tafsilotlarga berilib ketmaydi. U lo`nda fikr-tuyg’ular ifodasi vositasida yaratilayotgan obraz bilan kitobxon o`rtasida jonli muloqot o`rnatadi. Har bir qahramon o`quvchining yoniga kelib, o`zi haqida maroq bilan, chapanilanib gapirayotgan suhbatdoshga aylanadi, kitobxonga samimiyat bilan bemalol murojaat qiladi. Masalan:
Nega uzding

Bandimnih

Sogindingmih

Mantinih ("Oshqovoq")

Ko`rib o`tganimizdek, bolalar olamida xayolot va haqiqat doimo yonma-yon, birgaliqda yuradi. Anvar Obidjon she‘rlarida nafaqat o`simliklarning, balki hayvon va parrandalar, turli hasharotlar dunyosi ham bolalar olamiga ana shunday omuxtaliqda taqdim etiladi. Ular ham xuddi o`simliklar singari o`z sirlari, dard va tashvishlari, quvonchlari bilan o`rtoqlashadilar. Shu tariqa shoir o`zining kichik o`quvchilari qalbida tabiatga nisbatan hurmat, muhabbat uygotadi.

Anvar Obidjon "Ajoyibxona" turkumining muqaddimasida ta‘kidlaganidek, "Qumursqadan tortib Filgacha, Itbaliqdan tortib Kitgacha, Chivindan tortib Lochingacha — hamma-hammasi xuddi sizu biz kabi ona Sayyoramizning teng huquqli farzandlaridir". Shoirning bu fikri faqat jonzotlarga bag’ishlangan she‘rlarininggina emas, balki butun ijodining asosiy o`zak qismini tashkil etadi.

Anvar Obidjonning "Siz eshigmagan qo`shiqpar" turkumi o`zbek bolalar adabiyotini yangi pog’onaga ko`tardi. Bu she‘rlarda jonli va jonsiz narsalar: bedana, sirtlon, xo`tik, sichqon, koptok, chirmanda, miltiqcha, hattoki avtomobilu shippak, ruchkayu telefongacha o`ziga xos ohangda ashula aytadi. Shoir hamma-hammasining o`z qo`shig’i, boshqalarga aytgisi kelayotgan o`z so`zi borligini bolalar qalbi va ongiga navobaxsh satrlar orqali yetkazadi. Bu qo`shiqlarni tinglar ekansiz, har bir "xonanda"ning hayotga bo`lgan muhabbatini, olamda mavjudligiga shukronalikni tuyasiz hamda dunyodagi jamiki jonli-jonsiz narsalar ezgulikka, mexrga zor va tashna ekanligini chuqur idrok etasiz. Eng muhimi bu qo`shiqlar kichkintoylarni tevarak-atrofga befarq qaramaslik, shafqatliroq, rahmdilroq bo`lish, tabiatni iloji boricha asrab-avaylash kerakligi borasida o`zlari uchun muxim xulosalar chiqarishga undaydi.

SHoir o`z qo`shig’ini o`zi ijro etayotgan har bir narsaning hayotiy ma‘nosini, umr mazmunini imkon qadar teran ochishga alohida e‘tibor beradi. Qo`shiqlar musiqasi jonli-jonsiz narsalardan chiqadigan ovozlarga mos tarzda yaratilgan. Ovozlarning turli-tumanligi musiqalarning rang-barangligini yorqin ifodalab bergan. Masalan, miltiq otilganda undan "paq-puq" degan ovoz chiqadi. "Miltiqcha qo`shig’i"ning kuyi ana shu tovushga hamo-hang eshitiladi:

Do`konlarda sotilaman,

Paq-puq. .

Yolg’ondakam otilaman,

Paq-puq.

Yoqtiraman mard o`rtoqni

Paq-puq

CHo`chitaman lanj,qo`rqoqni

Paq-puq.
Demak, o`yinchoq "shumtaka" miltiqcha hayotining mazmuni — mard bola bilan o`rtoq bo`lish, lanj va qo`rqoqlarni cho`chitib, ko`nglini yozish. Bu oddiy haqiqat asar mag’ziga san‘atkorona singdirilgan. Ma‘lumki, hayotdagi, tabiatdagi narsalar tashqi ko`rinishlari jixatidan har xildir. Ularning ba‘zilari go`zal, ayrimlari esa xunuk. Lekin mahoratli ozuvchilar o`ta xunuk narsalarda ham o`ziga xos go`zallik borligini ko`rsata oladilar. Shu jihatdan Anvar Obidjonning "Baqa qo`shig’i" nihoyatda xarakterlidir:

Egnimda ko`k ko`ylagim,

Vaq-vaqa-vaq.

Oldimda toshoynagim,

Vaq-vaqa-vaq.

Kulcha ekan yuzlarim,

Vaq-vaqa-vaq.

Shahlo ekan ko`zlarim,

Vaq-vaqa-vaq.

Baqaning sho`x qo`shig’i, nihoyatda xushchaqchaq kayfiyati, tashqi ko`rinishidan bu qadar mamnunligi beixtiyor yosh kitobxonni zavklantiradi, kayfiyatini ko`taradi. Shu bilan birga, uning qalbida tabiatning, garchi ko`rinishi xunuk bo`lsa ham, beozor bir mavjudotiga nisbatan iliq tuyg’u uygotadi. Uni tevarak-atrofga o`zgacha nazar bilan qarashga, har bir narsa olamidagi go`zalliklarni ko`ra bilishga o`rgatadi. Shoir shu tariqa, tabiatga oid ko`plab she‘rlarida bolalarga, hatto sen uchun jirkanch tuyulgan narsaning ham o`z hayoti, o`z olami bor va shuning o`ziyoq e‘tiborimizga loyiqqir, degan falsafiy fikrni yetkazishga intiladi.

Anvar Obidjonning narsalar va jonzotlar haqidagi she‘rlarida ularning dunyosidagi ham insonlarga xos Vatan, vijdon, or-nomus kabi ijtimoiy tushunchalar mavjudligi ko`p hollarda ataylab bo`rtgirib berilgan. Zero, bundan ko`zlangan maqsad jajji kitobxon qalbida bu oliy tuyglarni yanada alangalatishdir. Inson kindik qoni to`kilgan joyni Vatan deb bilganidek, tabiatdagi jonzotlar ham tug’ilgan joylarini muqaddas maskan deb anglaydilar, unga yoniqib mehr qo`yadilar. Masalan, shoirning "Tog’ qushi" she‘rida qafasdagi tutqun Kaklik o`z Vatani -tog’larni qo`msaydi. She‘r ikki qismdan iborat bo`lib, uning birinchi qismida Kaklikning polaponlik chog’lari haqida fikr yuritiladi. Yoshlik — dunyodagi jamiki mavjudotda eng go`zal, fusunkor ranglarga, yorug’likka, ezgulik va quvonchlarga to`liq bo`lishi bilan ajralib turadi. Kaklikning ham yoshlik yillari o`z ona-Vatani — tog’lar quchog’ida o`tadi. U o`z go`shasida nafaqat yayrab, emin-erkin yurardi, balki yoqimli sayrashi bilan tevarak-atrofga go`zallik taratardi, yurtini quvonchlarga to`lib madh etardi. Shoir qushning bu kunlarini bir qadar sokin, armonli xotira tariqasida tasvirlaydi. She‘rning ikkinchi qismida Kaklikning qafasdagi hayoti, nihoyatda achinish, g’am-alam bilan ifoda etiladi:

Endi

Ingrar qafasda

Kelmay uyqusi...

Yoqimlidir

Kaklikning

Hatto yig’isi.

SHoir she‘rini ana shunday kinoyali ohangda tutatadi. Vatanidan ayrilgan qushning ingrab yiglashini sezmayotgan, aksincha, o`zganing kulfatidan o`ziga huzur yaratganlarning ichki olami qora bo`yoklarda ifoda etiladi. Erkinlik va tutkunlikning qiyosiy ko`rsatilishi o`quvchini chuqur o`ylantiradi, mushohada qilishga undaydi.

Vatan sog’inchiga bag’ishlangan "Keksa Ari" she‘ri ham diqqatga sazovordir. Unda Keksa ari nabiralariga arilarning keng vatani bo`lgani haqidagi ertakni takror-takror aytaveradi. Ertak nabiralarining sira joniga tegmaydi. Kichkintoy arilar ertakni har gal jon quloklari bilan tinglashadi. Ular tutqunlik iskanjasida torayib ketganidek ko`rinayotgan ona-Vatan bobolarining qalbini o`rtayotganligini yurakdan his etadilar, Vatanning qaytadan ozod bo`lishi ularning ham ezgu orzusiga aylana boradi. Shoir Vatan ozodligi tuyg’usi naqadar ulug’, muqaddas ekanligini, u nafaqat insonlarga, hatgo biz nazarga ilib-ilmaydigan jonzotlarga ham xosligini keksa ari obrazi misolida, juda oddiy, nihoyatda ta‘sirli usulda o`quvchiga yetkaza olgan.

Anvar Obidjonning "Boyqush" she‘ri mag’ziga inson o`z Vatanini faqat go`zalligi, boyligi uchungina sevmasligi, balki uni qanday bo`lsa shundayligicha qabul qilishi kerak, degan falsafiy fikrni kichkintoylar qalbi va shuuriga yetkaza olgan. She‘r savol-javob usulida yozilgan. Tabiiy, faqat kichkintoylar emas, balki kattalar ham nega qushlarning bir xiliga "Boyqush" nomi qo`yilganligi bilan qiziqadilar. Axir bu qushlar nimasi bilan atrofidagilardan o`zgachah Boyligi nimalardan iborath Shoir kichkintoylar nomidan Boyqushga quyidagicha savol bilan murojjat etadi:

• 
  Senga bitta savol bor
  Menga quloq sol, hoy qush,
  Vayronada yashaysan,
  Noming esa naq Boyqush.
  Ayt-chi, nahot sen boysanh
  

Qush bu savolga ko`pni qo`rgan keksa donishmandlarday bosiqlik, donolik bilan javob qaytaradi:

Asl boylik neligin
Tushunmaysan chamasi,
Bu vayrona bo`lsa ham,
O`zimniki hammasi.
SHuning uchun men boyman.
Bu javob kichkintoylarni o`ylashga, fikrlashga undashi, shubhasiz. Ular asl boylik, o`z uyingga, o`z maskaningga, o`z Vataningga bo`lgan sadoqat, muhabbat ekanligini his etib, o`zlari uchun muhim ma‘naviy xulosalar chiqarib oladilar.

SHoirning "Tillaqo`ng’izning javobi" she‘rida ham muhim ijtimoiy g’oyalar — birovning yurtini bosib olgan bosqinchilarga nafrat, xo`rlangan va o`lib borayotgan ona tiliga fidoyilar-cha sadoqat tuyg’usi majoziy obrazlar misolida sodda va ma‘noli aks etgirilgan.

Anvar Obidjon oddiy narsa va voqealardan kutilmagan syujet yaratishga nihoyatda usta shoir. Ushbu she‘rda bolalar ko`pikcha beparvo qaraydigan, ba‘zan tutib olib, oyog’iga ip bog’laganicha "vizillab" uchishga majbur qiladigan, ularning qo`lida ko`ngilochar o`yinchoqqa aylanib qoladigan tillaqo`ng’iz hayotidan bir lavha hikoya qilinadi. Bunda tillaqo`ng’izning gapirmasdan, o`ynab-kulmasdan, doimo tund ko`ng’illab yurishining sababi yangicha bir yechim bilan ochiladi. Emishki, bir vaqglar tillaqo`ng’izning "tor bo`lsa ham" o`z makoni bo`lgan ekan. O`z Vataniga qatgiq mehr qo`ygan tillaqo`ng’iz u paytlarda zo`r qo`shiqlar aytar, yayrab yashar ekan. Ammo yurtiga bosqinchi — chigirtkalar bosib kiribdi. Ular o`zga yurtning boyliklarini ayamasdan talon-toroj qilishibdi. Tillaqo`ng’izlarni "moddiy" tarafdan qashshoq qilishgani yetmaganday, ularni "ma‘naviy" tomondan ham qul qilish istagida "chigirtkadek sayrashga" majbur eta boshlashibdi. Shunda Tillaqo`nkiz yolgiz, nochor bo`lsa ham, yovga egilishni istamabdi va o`zini soqovlikka solib olibdi. She‘r yosh o`quvchida ayanch hissini uyg’otadigan hazin ohangda bitilgan. Tillaqo`ng’izning soqov bo`lib qolishida chuqur ma‘no bor. Chunki u kimlargadir nimalarnidir isbot etish uchun, yoki o`zini, o`z ona tiliga cheksiz muhabbatini ko`rsatish uchungina bunday qilmaydi, balki o`z vijdoni, or-nomusi oldida tozaligicha qolish, yurtiga, jondoshlari manfaatiga sodikligicha yashash uchun ham, chigartkadek sayrashdan ko`ra, soqov bo`lib yurishni afzal deb biladi. Bu kichkina Tillaqo`ng’izning zo`ravonlikka, yovuzlikka nisbatan katta isyoni edi. Shoirning "Beozor kuchuk" she‘rida talonchilarning, zo`ravonlarning o`zgalar tinchiga zomin bo`lishi, o`zgalar rizqiga ko`z olaytirishi aslo kechishib bo`lmaydigan hol ekanligi haqida so`z borgan. Bu she‘rdaga voqealar avvalgi she‘rdagiga nisbatan boshqacharoq, bundagi "bosqinchini" jazolagan kuchuk nihoyatda beozor, hech kimga yomonlik qilishni ham, urishishni ham istamaydi. Ammo takdir taqozosi bilan, uning uyiga "Surbet Ko`ppak" bostirib kiradi:
Kirib birdan uyimga,

Tortib oldi suyakni.

Keyin

CHil-chil sindirdi

Yuvindili tuvakni...
Anvar Obidjon uslubiga xos bo`lgan xususiyat — juda nozik, o`ta jiddiy vaziyatni ham kulgili, ayni chogda haqqoniy va tagdor qilib tasvirlash bu she‘rda ham yaqqol ko`rinadi. Katta odam uchun bir qadar kulgili ko`ringan bu dastlabki misralardagi tasvirni kichkintoy ancha bosiqlik va jiddiylik bilan qabul qiladi. Chunki u beozor kuchuk tomonidan hikoya qilinayotgan keskin voqeaga loqayd tomoshabin sifatida qaramaydi, balki kuchukning holatini his etadi va she‘r so`ngida Beozor kuchuk Surbet ko`ppakning iligidan tishlab olishini adolat mezoni sifatida qoniqish bilan qabul qiladi.

Anvar Obidjonning ijtimoiy xarakterdagi she‘rlari ko`pqatlamliligi bilan ham yaqqol ajralib turadi. Ularni bolalar ham, kattalar ham qiziqib o`qiydilar va ma‘naviy ma‘nolarni o`z mushohadalari doirasida dilga singdiradilar. Shoir "Sigir qo`shig’i", "Parvarda", "Yirtqich" kabi she‘rlarida kichkintoylarning dunyoni anglashga intilish jarayonlaridagi kattalar bilan to`qnashuvi, ota-onalar va bolalarning ba‘zan bir-birlarini to`g’ri tushunmasligi bois sodir bo`luvchi turli anglashilmovchilik oqibatida kelib chiqadigan dramatik holatlarni kulgili tarzda ko`rsatadi. Shu ma‘noda "Sigir qo`shig’i"ni ko`rib chiqaylik:

Qand deb yig’lar buzog’im,

Tinchimaydi qulogim,

Mo`-o`-o`.

Ko`nmayapti u sira, ,

Bersam hatto kunjara,

Mo`-o`-o`.

Bilmaydiki esi past

Ko`k beda ham yomonmas

Mo`-o`-o`.

Nima u — "qand " degani

Arziydimi yegani h

Mo`-o`-o`.
SHe‘rdagi buzoqning onasidan "qand" so`rayotganligining o`ziyoq bog’cha bolasi uchun kulgili tuyulsa, kichik maktab yoshidagi bola she‘rga jiddiyroq munosabatda bo`ladi, ona-Sigirning, birinchidan qand topish imkoniyatiga ega emasligiga, ikkinchidan, bolasini ovqatlanishga ko`ndirolmay qiynalayotganiga uning rahmi keladi. Ayni paytda, Buzoqning juda-juda "qand" yegisi kelayotganini ham yurak-yuraqdan his etib turadi. Chunki, uning o`zi ham biron-bir shirinlikni nihoyatda yegisi kelgan vaqtlar bo`lgan. Topilmasa, injiqliklar ham qilgan. Shuning uchun Buzoqning o`z orzusiga erishishini chin dildan istaydi. O`smir esa bu she‘r ustida yanada teranroq fikrlaydi. U, dunyoda xashak, kunjara va ko`k bedadan boshqa narsalar ham borligini bilmagan, umri davomida o`z turmushini boshqalarniki bilan biron marta qiyoslab ko`rmagan soddagina ona-Sigirga qattiq achinadi, bularning siymosida o`z qobig’iga o`ralib, atrof bilan mutlaqo qiziqmay, qoronkiliqda yashayotgan insonni va yorug’likka intilayotgan bolani ko`radi.

SHoirning o`zbek bolalar adabiyotiga olib kirgan yangaliklaridan yana biri — kichkintoylar uchun aruz vaznida asarlar yaratish an‘anasini davom ettirdi. Ma‘lumki, bizning mumtoz adabiyotimizda aruz yetakchi vazndir. Undagi katga-kichik asarlarning, deyarli, hammasi aruzda yozilgan. Bunday asarlar orasida bolalar uchun maxsus yozilganlari ham ko`p. Masalan, Hamza Hakimzoda Niyoziyning pedagogik risolalaridan joy olgan she‘riy asar-larning ko`pchiligi aruz vaznida yozilgan. Uning "O`qish kitob" (1914) darsligidan joy olgan "Qalam", "Kitob", "Ilm", "Maktabdan" radifli asarlari shular jumlasidandir. Sobiq "SHo`rolar" davrida aruzga noto`g’ri munosabatda bo`lindi. Hatgo uni qoralashdi. Lekin shoirlarimiz bu gaplarning butunlay noto`g’riligini o`zlarining aruzda yozgan nafis asarlari bilan isbotladilar. Aruz boshqa vaznlar bilan birga hamon o`z hayotini davom ettirmokda.

Afsuski, o`zbek bolalar shoirlarining 30-yillardan keyingi avlodi aruzga ishonchsizlik bilan qaradilar, bolalar tushunmaydi, deb o`ylab, unga mutlaqo murojaat etmadilar.

Bu qadimiy an‘anani Anvar Obidjon "Bulbulning cho`pchaklari" turkumida qayta tiriltirishga harakat qildi. Shoir unga yozgan muqaddimada "she‘rlarning shakligina g’azalga o`xshaydi, ya‘ni unda aruz qonun-qoidalariga tuliq rioya qilinmagan", deydi. Lekin g’azal shaklidagi bu asarlar juda nafis va go`zal bitilgan. U bolalar qalbida mumtoz adabiyotimiz namunasiga nisbatan qiziqish uyg’otishda ma‘lum ahamiyatga egadir.

Turkumga kirgan asarlarda tabiat o`zgacha, yanada tarovatliroq ko`rsatiladi. Tabiat hodisalariga yanada chuqurroq nazar tashlashga, jozibali kuy-ohanglarda ifoda etishga intilish seziladi. Ayniqsa, yil fasllariga bag’ishlangan "Bahor", "Yoz", "Kuz" kabi she‘rlarda nafaqat tabiatdagi o`zgarishlar tasvirlanadi, balki hayotda hech narsa tasodifiy emasligi, hamma narsa qonuniyat tufayli yuzaga kedishi ko`rsatiladi. Masalan, bahor kelishi bilan qish izg’irinlari "zirillab" qochib ketadi, uning o`rniga esa, janubdan "gurillab" yoqimli iliq shamol kiradi; daraxtlar gullaydi, "chigirtkalar chirillab" sayrashni boshlaydi, qushlar galasi qaytib keladi. "Qarg’a shimolga" jirrakilanib uchib ketadi va hokazo. Shu tariqa shoir tabiatning uzviylik qonun-qoidalarini bolalarga xilma-xil badiiy vositalar orqali mahorat bilan yetkazadi. Ma‘lumki, tabiatdagi uzluksizlik davomiylikni, davomiylik esa boqiylikni ta‘minlaydi. "Bahor" asaridagi ana shu falsafiy fikr "Yoz" she‘rida davom ettiriladi. Quyoshning issiq taftidan tabiatdagi jamiki mavjudod: Ilondan tortib Tulkiyu G’ozgacha, Kakliqdan tortib, Chivinu Mushukkacha hamma-hammasi bahramand. Ular o`z go`shalarida tinch, osoyishta va shod yashamoqdalar. Bu fikr bolalar qalbini allalovchi yoqimli kuy-ohangda ifoda etilgan:
Kaklik bashang kiyindi yechib eski libosin,

Uning chipor nimchasi tog’ rangiga tushdi mos...

Xachir yotar soyada, dumi haydar Chivinni,

Quyosh nurin yalamoq Mushuk uchun buncha sozh...

G’uncha iliq, gul iliq, borliq iliq, dil iliq.

Bu faslni, Bulbulvoy, qancha sevsang, shuncha oz.

Anvar Obidjon faqat tabiatni tasvirlovchi, turfa xil, ramziy, majoziy obrazlar yaratuvchigina emas, balki ijodining katta qismida bolalar dunyosi, ruhiyatini ham tasvir etgan. Uning "Kulchalar" va "Botirvoyning kundaligi" turkumlaridagi qahramonlarning deyarli hammasi turli yoshdagi bolalardir. Bu she‘rlarda bolalik tuyg’ularining sofligi, orzu-umidlarning beg’uborligi, tabiatan bir oz shumligi, quvnoqligi katta iste‘dod bilan ochib beriladi, o`quvchini goh yayrab-yayrab kulishga, goh jimgina o`ylashga, fikrlashga, xulosalar chiqarishga undaydi.

Bir qaraganda, juda oddiy ko`rinadigan kichik-kichik she‘rlarda Inson tabiati shakllanishining dastlabki bosqich jarayonlari keng ko`lamda taxlil etib beriladi. Samimiy yumor, yengil hajv elementlari yorqin ko`zga tashlanadi. Shoirning "Hali o`zim bolaman-ku!", "Sinchkov bola", "SHu ham filmih" kabi o`nlab she‘rlari shu jihatdan nihoyatda xarakterlidir.

Dadajonim,

Dadajon,

Otim nega

Otajonh

Axir kimga

"Ota " man h

Shuni o`yla-a-ab

Yotaman.
SHe‘rni o`qir ekansiz, endigana so`zlar ma‘nosini anglay boshlayotgan bolakayning holati ko`z o`ngimizga keladi. Uning kutilmagan "muammo"li masala oldidagi o`ychanligi o`quvchining labida nurli tabassum paydo qiladi, qalbida kichkintoyga nisbatan issiq bir tuyg’uni uyg’otadi. "Baliqchining ashulasi"da ham yuqoridagi she‘rdagi kabi bola holati lo`nda, aniq tasvirlanib, kichkintoylar tabiatiga hos beg’ubor samimiyat bilan ifoda etiladi:

Nor o`tirar

Qirg’oqda,

Ikki ko`zi ,

Qarmoqda.

Asta aytar

Ashula:

"Mehmonga kel

Akula!..."

Bolalar xarakterida uchraydigan bezarar aldamchilik, yengil ta‘magirlik, befoyda odamovilik, ortiqcha pismiqlik, sodda g’iybatchilik, o`ta mechkaylik, mayda xudbinlik kabi "o`tkinchi kamchiliklar"ni avaylabgina fosh etish ham shoir ijodiga xos jihatlardan. U bolalar fe‘lida asorat qoldirishi mumkin bo`lgan bu salbiy xususiyatlarni qoralashga, kichkintoylarning g’ashini qo`zitib ranjitadigan, qalbiga jarohat yetkazadigan "ayovsiz satira" usullarini mutlaqo qo`llamaydi. Bu kamchiliklarni yengil kulgi yordamida tuzatish mumkinligaga muallif qattiq ishonadi. Mana, uning shunday she‘rlaridan biri — "Sal yumshadi":

- Olibsan-da

Muzqaymoq.

Oshna edik,

Ja inoq...

Toqatim yo`q

Arazga.

Bir yalab ko`r, ma...

Qarzga.
Dialogdan iborat bo`lgan ushbu she‘rda ham ikki bolaning holatini, o`ziga xos tabiatini bemalol tasavvur qilish mumkin. Birinchi bolaning nutqidan ko`rinib turibdiki, u bir oz dimog’dor, lekin ta‘magirlik ham yo`q emas — oshnasining muzqaymog’idan tatib ko`rish istagi bor. Buni ochiq aytishga esa, o`sha kibr-g’urur yo`l bermayapti. Shu tufayli, go`yo oshnasini mensimayotgandek, "Olibsan-da muzqaymoqh" - deb gap boshlaydi. So`ng ta‘ana bilan so`zini davom etgiradi: "Oshna edik... Ja inoq...". Ikkinchi bolaning nutqidan sezamizki, uning tabiatida kibru havo kamroq, qungilchan, qo`li ochiq. O`rtog’ini xafa qilishni istamayapti va ayni paytda muzqaymoqni qizg’anyapti. Shuning uchun faqat bolalarga xos muomala madaniyatini qo`llab: "Arazga toqati yo`q"ligini aytaturib: "Bir yalab ko`r, ma... Qarzga", deb so`z qistirib o`tayapti, Shoir shu tarzda bolalar xarakteridagi fazilatu nuqsonchalarni ularning nutqi orqali kulgili tarzda chizib berishga erisha olgan.

Nasriy asarlarida kulgi yaratish uslubi. Yozuvchining hikoyalari, she‘rlarida bo`lganiday, tuzilishi va kompozitsion qurilishi jihatdan juda ixcham, nihoyatda yengil, qiziqarli o`qilishi bilan kichkintoylarni tezda o`ziga maftun etadi.

SHunisi xarakterliki, Anvar Obidjon she‘rlaridagi ayrim qahramonlarining hayoti tasvirini o`z xikoyalarida ham davom ettiradi. Ya‘ni ularda ham bosh qaxramon - hayvon va parrandalarning bolalari. Ular o`z dunyoqarashlaridan kelib chiqib, hayoti, quvonch va tashvishlari haqida sodda, samimiy tarzda so`zlab beradilar.

Jamiki jonzotlarning bolalari ham bu dunyoning har kunini o`zlari uchun kashf etadilar. Masalan, "Mushukchaning hikoyasi" qahramoni yer yuzi tomdan ko`ra o`n besh marta, tog’oraga qaraganda kamida ming marta kattaligini "kashf etsa", och qoringa ari yutib yuborgan qurbaqa, uyqusirab turib ovqat yeyishning oqibati yomon bo`lishini "kashf etadi". Agar jo`ja, dadasi Xo`roz-ning qip-qizil tojidan, viqor bilan yurishidan zavqlansa, nodonfe‘l xo`tikcha o`zining akl va farosatiga qoyil qolib maqtanadi. Yozuvchining kichik-kichik ertak-hikoyalaridagi hayvonlar insonlar singari xayol suradilar, fikrlaydilar, tevarak-atrofni kuzatadilar, hayratlanadilar. Ularning xatti-harakatlari bolalarni qiziqtiruvchi yengil yumor vositasida tasvirlanadi. Misol uchun "Jo`janing xikoyasi" qahramoni so`zlariga diqqat qilaylik. Bu jo`ja "uka"lariga qaraganda bir daqiqa avval tuxumni yorib chiqqan: "Mendan keyin ukalarim ham birin-ketin tuxum pachaqlashga tushishdi. Yorug’likka chiqishgach, ular ham menga o`xshab ko`zlarini ocholmay turishdi. Shumshayib o`tirishganini ko`rib kulgang qistaydi". Hikoya qahramonlari o`zlari haqida gapirar ekanlar, go`yo o`z shaxsiyatlarini tasdiqlab olayotgandek bo`ladilar. Shuning uchun ham o`quvchi ular timsolida aniq "shaxs"ni ko`rgandek bo`ladi. Bunday hikoyalar kigobxon-bolada jo`shqin, xushchaqchaq kayfiyat uyg’otadi. U atrofga tiyranroq boqib, bu dunyoda o`zidan-da kichiklar borligini bilib, ularni ehtiyot qilish, asrash-avaylash zarurligini xis etadi.

O`tgan asrning 80-yillari oxirlarida mamlakatimiz ijtimoiy hayotida ro`y bergan tub o`zgarishlar bolalar adabiyotiga ham jiddiy ta‘sirini o`tkazmay qolmadi. Yozuvchilarimizning diqqat e‘tiboridan mutlaqo chetda qolib kelayotgan "o`zlikni anglash" mavzulari o`z aksini topa boshladi. Anvar Obidjonning "Oltin yurakli Avtobola", "Alamazon va uning piyodalari" va nihoyat "Meshpolvonning janglari" doston-qissasi ana shunday asarlar sirasiga kiradi.

Muallif "Oltin yurakli Avtobola" qissasida yaxshilik va yomonlik o`rtasidagi muttasil kurashni o`ziga xos yangi yo`nalishda tasvirlaydi. U yomonlikni shunchaki ko`rsatmaydi, balki uni keltirib chiqargan omillarni qidiradi va ularga chuqurroq nazar tashlashga intiladi. Shu maqsadda qissa davomida bir necha marta o`tgan voqealarga murojaat etish usulidan foydalaniladi va qissaning markaziy qahramonlari Bekxo`ja va Kamolning bolalik yillariga nazar tashlaydi. Muallifning mahorati shundaki, u o`tmishda bo`lib o`tgan kichik-kichik voqealarni eslash orqali o`quvchida har ikki bolaning tabiati, o`sha davrdagi maktab tizimi haqida bir qadar kengroq tasavvur paydo qiladi.

Maktabda har ikki bola birday a‘lochi bo`lib o`qiydi. Ammo ularning ijtimoiy kelib chiqishlari har xil. Kamol - oddiy fuqaroning o`g’li, Bekxo`ja — paxtachi boyning (boy Bekxo`ja 6 oylik paytida chet elga qochib ketgan) bolasi. Ma‘lumki bolalarning ma‘naviy shakllanishida kattalarning alohida o`rni bor. Agar kattalar ijtimoiy kelib chiqish haqidagi masalaga siyosiy urg’u berishmasa, kimlargadir sinfiy dushmanlik ko`zi bilan qarash-masa, bola buni qaerdan biladih

Bolalik yillari voqealari tasvirida muallifning Bekxo`jaga nisbatan iliq mehrini payqash mumkin. U ayniqsa, Bekxo`janing tarixni sevishi, ajdodlarimiz qahramonliklaridan faxrlanishi, ularni qadrlash kabi xususiyatlarini ma‘qullaydi. Bekxo`ja tarix darsini o`qimagan, uni tushunmagan tengdoshlaridan g’azablanadi. Xususan, Muqannani Torobiy bilan almashtirgan Kamolni jiddiy tanqid qiladi va uni "kallavaram" deydi. Bunday haqoratga o`zini noloyiq deb bilgan Kamol esa uning eng nozik joyini chimchilab o`tadi: "Og’zingni yumib o`tir, sarqit!".

Muallif bu voqeani bekorga eslamaydi. U bolaning nozik qalbi bunday xaqorat, kamsitish va doshnomlardan alamli chandiqlarga to`lib ketganligini, natijada u nihoyatda alamzada bo`lib o`sganligini tasdiqlash uchun keltiradi. Muallif asar tagmatnida bolani shaxs sifatida sindirishga xizmat qiluvchi bunday shafqatsizliklar haqida o`ylab ko`rishga, mushohada qilishga undaydi.

Adib Bekxo`janing tomir-tomiriga singib ketgan munofiqlik ildizlarini ham uning o`quvchilik yillaridan izlaydi. Sobiq sho`rolar vaqgidagi tarbiya tizimining buyruqbozlikka, yolg’on va soxtagarchilikka, baho ketidan quvishga asoslanganligini qoralaydi. Insonning ma‘naviy huquqlarini buzish avj olganligi uchun maktablardan surbet, munofiq, xudbin, loqayd kimsalarning ko`plab yetishib chiqishiga sabab bo`layotganini ta‘kidlaydi. Muallif asarning quyidagi kichik voqeasidan ana shu holatlarni ko`rsata olgan: