Rеja Axborot tizimlari va ma'lumotlar bazasi

Relyatsion model tarixiga nazar

Relyatsion modelni birinchi bo'lib E. F. Kodd 1970-yilda o'zining "Katta umumiy ma'lumotlar bazalari uchun ma'lumotlarning relyatsion modeli" nomli ilmiy maqolasida taklif qilgan.

Relyatsion modelni yaratish maqsadlari quyidagicha shakllantirildi:

• 
  Ma'lumotlarning yuqori darajadagi mustaqilligini ta'minlash. Ilovalar fayllarni tashkil qilish, yozuvlarni qayta tartiblash va kirish yo'llarining o'zgarishi kabi ma'lumotlarning ichki vakolatxonasidagi o'zgarishlardan mustaqil bo'lishi kerak;
  
• 
  Ma'lumotlarning izchilligi va ortiqcha bo'lishi muammolarini hal qilish uchun mustahkam asos yaratish. Xususan, Kodd maqolasida normallashtirilgan munosabatlar tushunchasi, ya'ni guruhlarni takrorlamasdan munosabatlar o’rnatish tushunchasini kiritdi. (Normallashtirish jarayoni keyingi ma’ruzalarda qarab chiqiladi);
  

• To'plamlarga operatsiyalarni kiritish orqali ma'lumotlarni boshqarish tillarini kengaytirish.

Relyatsion modelga bo'lgan qiziqish bir necha xil sabablarga bog'liq bo'lsa-da, eng muhim tadqiqotlar turli xil kelib chiqadigan uchta loyihadan kelib chiqqan. Ulardan birinchisi 1970-yillarning oxirlarida Kaliforniya shtatidagi San-Xose shahridagi IBM tadqiqot laboratoriyasida Astraxan (Astrahan) boshchiligida ishlab chiqilgan bo'lib, natijada "System R" deb nomlangan tizim yaratildi, bu prototip haqiqiy relyatsion ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi [9]. Ushbu loyiha ma'lumotlar tuzilmalari va taqdim etadigan operatsiyalarni amalga oshirish orqali relyatsion modelning amaliy qo'llanilishining haqiqiy dalillarini olish maqsadida ishlab chiqilgan. Loyiha, shuningdek, tranzaktsiyalarni boshqarish, bir vaqtda boshqarish, qayta tiklash texnologiyasi, so'rovlarni optimallashtirish, ma'lumotlar xavfsizligi va yaxlitligi, inson omillarini boshqarish va foydalanuvchi interfeysini loyihalash kabi amalga oshirish masalalari bo'yicha muhim ma'lumot manbai sifatida o'zini namoyon qildi. Loyiha ko'plab ilmiy ishlarning nashr etilishiga va relyatsion MBBTlarning boshqa prototiplarini yaratishga turtki bo'ldi.

Relatsion MBBT terminolgiyasi

Relyatsion model munosabatlarning matematik konsepsiyasiga asoslangan bo'lib, uning fizik ko'rinishi jadvaldir. Buning sababi shundaki, Kodd tajribali matematik bo'lib, matematik terminologiyadan, ayniqsa, to'plam nazariyasi va predikatlar mantig'idan keng foydalangan. Ushbu qismda relyatsion modelda ishlatiladigan atamalar, shuningdek uning asosiy tarkibiy tushunchalari tushuntiriladi.