Reja: Evolyutsiya nazariyasining paydo bo'lishining kelib chiqishi C. Darvin

2. Charlz Darvinning evolyutsion tadqiqoti.
Charlz Robert Darvin 18o9 yil 12 fevralda Angliyaning Shryusberi shahrida vrach oilasida tug’ildi. Ubolaligidayoq tabiatdagi voqea-xodisalar, chunonchi, qushlar hayotini kuzatishga, o’simliklar vaminerallardan kollektsiyalar to’plashga qiziqishar edi. Darvinlar uyining bir tomonida xilma-xilmanzarali daraxt va butalar eqilgan bog’ bo’lib, ikkinchi tomonidan daryo oqap edi. Yosh Charlz bo’shvaqtlarini tabiat quchog’ida o’tkazar, Qushlar, hasharotlarni kuzatib, baliq tutar va ov hilan shug’ullanar edi. U 1817 yili maktabga borgan bo’lsa-da, o’sha davrda hukumron bo’lgan «klassikmaktab» sinchkov Darvinda hech qanday qiziqish uyg’otmadi. Darvin 1b yoshga – to’lgach, otasi –uning kelgusida vrach bo’lishini ko’zlab, Edinburg univyersit yetining meditsina fakultetiga o’qishgakiritdi. Biroq universitetdagi darslar ham quruq «klassik» o’qitishga asoslanganligi, ayniqsa, odamanatomiyasidan o’qiladigan lektsiyalar zyerikarli ekanligi, narkozsiz operatsiyalar qilinishi yoshDarvinda meditsina fanlariga nisbatan qiziqish uyg’otmadi. O’g’lining medik bo’lish xavasiyo’qligidan xabardor bo’lgan otasi uni 1828 yili Kembrij universitetining il oxiyot fakultetiga o’qishgaberdi. Bu yerda ham u xuddi Edinburg universitetidagi kabi, darslarga qiziqmasa·da, uni tashlabketmadi chunki universitetda ilohoyotga oid darslar bilan birga tabiiyot fanlari ham o’qitilar edi. Darvintabiiy fanlarga qiziqishi jihatdan boshqa studentlardan ajralib turgani sababli universitetdagi yiriktabiatshunos olimlarning diqqat-e’tiborini o’ziga jalb etdi. Botanika professori Genslo, geologiyaprofessori Sedjvik Darvinning tabiyatga oid bilimlarini rivojlantirishga yaqindan yordam berdilar. Utajribali geolog Sedjvik tomonidan shimoliy Uelsga uyushtirilgan geologik ekskursiyalarda faol ishtiroketdi. Darvin A. Gumboldtning Janubiy Amerikaga qilgan safari xotiralarini uqib, safar qilishgako’proq qizika boshladi.
Darvin 1831 yili univyersit yetni tam omlagandan keyin pastor bo’lib ishlashdan ko’proqtabiatshunoslikka, tadqiqotlarga moyillik sezdi. Chunki bu davrga kelib u botanika, zoologiya,geologiya sohasidagi adabiyotlardan yaxshi xabardor, tabiiy sharoitda bu fanlar bo’yicha taqdqiqotishlarini olib borish metodikasini anchagina egallagan edi. Bundan xabardor bo’lgan professor Genslouni ingliz xarbiy doiralari tomonidan butun jahon bo’ylab safarga junayotgan «Bigl». Kemasidagaeksieditsiya sostapida tabiatshunos sifatida ishtirok etishga tavsiya etdi.
«Bigl» kemasidagi safar va uning ahamiyati.
«Bigl» kemasidagi safar 1831 yil 27 dekabrdan boshlanib, 183b yil 2 oktabrigacha, ya’ni salkam 5 yildavom etdi. Bu kema safarining asosiy vazifasi dengiz kartalarini mufassal tuzish maqsadida Janubiy Amerikaning sharqiy va g’arbiy soxillarini hamda unga yaqin orollarni suratga olishdan,yer atrofida bir nechta xronometrik o’lchash o’tkazishdan ib orat edi.«Bigl»ning marshruti. 1831 yil 27 dekabrda Angliya qirg’oqlaridan chiqqan «Bigl» kemasi Yashilburun orollarida bir oz to’xtagandan so’ng, Janubiy Amerikaning sharqiy qirg’oqlariga y yetib keldi. Uaprel oyida Rio-de-Janeyroda, so’ngra Montevideo, Buen oes-Ayresda bo’lib, Olovli Yer tomon suzadi.Keyin yana shimol tomonga qaytib, 1833 yil avgustda Bayya-Blankaga yetib keladi . 1833 yil dekabridasharqiy qirg’oqdagi barcha ishlar yakunlangach, kema Patagoniya qirg’oqlari tomon suzadi va OlovliYerni aylanib o’tib, Janubiy Amerikaning g’arbiy qirg’og’i bo’ylab suzib o’tadi. U Pyeru va Chiliningba’zi gavanlarida to’xtagach, 1835 yili Galapagoss orollariga yetib keladi. U yerda birmuncha vaqtbo’lgach, Tinch okean orqali yangi Zelandiya qirg’oqlariga yo’l oladi. Kema Avstraliyada bo’lgandanso’ng, 1836 yil boshida Hind va Atlantika okeanlari orqali yana Braziliya qirg’oqlariga yetib keladi vau yerdan Angliyaga qaytadi .
Safarga ketayotgan Darvin Lyayelning 1830 yili chiqqan «Osnovi geologii» (Geologiya asoslari)degan kitobining birinchi tomini o’zi bilan olib ketgan edi. Yashil burun orollarida olib borilgandastlabki geologik kuzatishlarda darvin Lyayelning geologik o’zgarishlar asta-sekin borishi haqidagi mulohazalari boshqa mualliflar nazariyasiga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega ekanligiga ishonch xosil qiladi. Janubiy Amerikada olib borilgan kuzatishlar dastlabki xulosalarni yana bir martatasdiqladi. Lyayelning geologiya sohasidagi nazariyasio’simliklar, hayvonlar ham sekinlik bilan evolyutsion jarayonni o’tadi degan g’oyani ilgari surishgaundaydi. Kema Braziliyada bo’lganda, Parana daryosi qirg’oqlari yaqinida Darvin qurg’oqchilikdan halok bo’lgan bir qancha hayvonlar suyagining qoldiqlarini topdi va ularning ko’plab qirilishi xalokatnazariyasi bilan bog’liq emasligini o’z kundaligiga qayd qildi.
Paleontologik qazilmalar ham Darvin fikrlarining yo’nalishiga katta ta’sir ko’rsatdi. U Janubiy Amerikaning Bayya-Blanka rayonida qadimgi davrlarda yashagan va qirilib ketgan sutemizuvchilardan milodont, taksodont, megaloniks, stsilidoteriyalarning suyak qoldiqlarini t opdi.Ayniqsa qirilib ketgan qadimgi chala tishlilarning hozirgi vaqtda yashayotgan yalqov, chumolixo’r,zirxlilarga o’xshashligi Darvinni hayratlantirdi. U qirilib ketgan va hozirgi davrdagi tukotukova suvcho’chqalari o’rtasida yanada ko’proq o’xshashlik borligini aniqladi. Qazilma holda t opilgan ba’zihayvonlar hozir yashayotgan bir qancha hayvon turkumlarining ayrim belgilarini o’zidamujassamlashtirganligi ham ma’lum bo’ldi. Bu dalillar ilgari vaqtlarda yashab, qirilib ketgan hayvonlarbilan hozirgi davrdagi hayvonlar o’rtasida o’zaroqarindoshlik bor, deb taxmin qilishga sabab bo’lardi.
Buenos-Ayresdan Sant yagogacha bo’lgan masofada ham Darvin taksodont, mastodont, ot,Patagoniyada esa karkidon, tapir, paleoteriy kabi ilgari qirilib ketgan hayvonlar suyagi qoldiqlarinitopdi. Bu dalillarning barchasini o’sha davrda hukmron bo’lgan metafizik dunyoqarash bilantushuntirish aslomumkin emas edi. Bundan xayratlangan Darvin «Bitta qit’aning o’zidagi ilgariyashab, qirilib ketgan va hozir yashayotgan hayvonlar o’rtasida shu qadar ajablanarli o’xshashlikborligini, Yer yuzasida organizmlar paydobo’lishi va yo’qolib ketishi haqidagi masalaniqachonlardir, boshqaxildagi harqanday faktlarga nisbatan yaxshiroq yoritib berishga men shubxa qilmayman» deydi. Darvin KordIlera qoyalari bo’ylab qilgan ekskursiyalarida tizmaning markaziyqismida -2ooo m balandlikda araukariylar oilasiga mansub 5o ga yaqin daraxtning toshga aylangantanasini topdi. Ular bir-biridan ancha uzoqda joylashgan bo’lsada, bir guruhni tashkil etardi. Toshgaaylangan daraxtlar tanasiga qarab, Darvin shu yerlarda o’tmishda sodirbo’lgan voqealarni ko’z oldiga keltirdi.Hayvonlarning geografik tarqalishining ba’zi o’ziga xos tomonlari ham safar davomida Darvinniajablantirdi. U Shimoliy va Janubiy Amerika hayvonlarini o’zarotaqqoslab, ular o’rtasida katta farqborligini qayd qildi. Chunonchi, Janubiy Amerikada maymunlar, lama, tapir, yalqov, chumolixo’r,zirxli kabi hayvonlar tarqalgan. Ular Shimoliy Amerikada uchramaydi. Darvin bu masalaga tarixiynuqtai nazardan yondashdi. Uning fikricha, o’tmishda Amerikaning ikkala qismi bir bo’lib, faunasi
o’xshash bo’lgan, keyinchalik esa Meksikaning janubida quruqlik ko’tarilishi tufayli hayvonlarning birqit’adan boshqa qit’aga o’tishi uchun to’siq hosil bo’lgan. Qadimgi hayvon1ar qirilib ketgan. OqibatdaShimoliy hamda Janubiy Amerika faunasi o’rtasida hozirgi tafovut vujudga kelgan.
Okeandagi orollar faunasi kreatsionizmga qarshi karatilgan yorqin dalildir. Darvin Tinch Okeanningekvator zonasida joylashgan va Janubiy Amerikaning g’arbiy qirg’og’idan 9oo km uzoqda bo’lganGalapagoss arxipelagining hayvonot va o’simliklar olamini mufassal o’rgandi va ularning o’zigaxosligini ta’kidladi. Charlz Darvinning tabiiy tanlanish nazariyasi deb nomlangan Darvinning nazariyasi XIX asrning ilk fikrining cho'qqisidan biridir. Biroq, uning ahamiyati asrdan va biologiya doirasidan tashqarida, Darvin nazariyasi materialistik dunyoda tarixiy asosga aylandi.
Darvin nazariyasi juda ko'p ishonchli ilmiy faktlar asosida ajoyib ilmiy tadqiqotlar namunasidir, uning tahlili Darvinni mutanosib ravishda yakuniy xulosalar tizimiga olib boradi. Darvinning "Darvin" ni oqlash uchun ma'lumotlar ko'p yillar davomida to'plangan. Nazariyaning birinchi inshosida 1842 yilda yozilgan, ammo Darvin yangi ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilishni davom ettirgan. Buyuk Mehnat Darvin "turlarning kelib chiqishi tabiiy tanlanish yoki hayot uchun kurashda yordamchi zotlarni saqlash", faqat 1859 yilda nashr etildi
Charlz Robert Darvin 1809 yil 12 fevralda ingliz shaharlari shaharchasida otasi tibbiy amaliyot bilan shug'ullangan. U hayotining 9 yilida boshlang'ich maktabga kirdi va bir yil o'tgach, doktor Beterra gimnaziyasiga ko'chib o'tdi va o'rta maktabdagi muvaffaqiyatlarga erishdi. Bu erda ular asosan klassik tillarga, adabiyotlarga, i.e. Darvinning ovi va qobiliyatlari bo'lmagan narsalar. Ammo men uning sevgisi va qiziqishlari tufayli juda erta uyg'ongan edim, o'simliklar yig'ish, minerallar, chig'anoqlar, hasharotlar, qush uyalar va tuxum, baliq ovlash va ovlarni yig'ish orqali ifodalangan.
1825 yilda Darvin Dori-darmonni o'rgangan Edinburg universitetiga o'qishga kirdi, ammo muvaffaqiyatsiz. Keyin u 1827 yilda Kembrij universitetiga o'qishga kirgan ruhoniy bo'lishga qaror qildi, u erda uch yil davomida ilohiyotni o'rgangan. 1831 yilda universitetning oxirida u Qirollik parkining "Beagle" ning tezkor kemasiga tashrif buyurib, 1836 yil oktyabr oyida Angliyaga qaytib kelgan.
Safar davomida Darvin haqida bo'ldi. Tsenzerife, Kichkina Kape, Braziliya, Urugvayda, Tasmania shahrida, "O'tuvchi erlar", "Findistonut orollari" dagi "olovli erlar" qirg'og'ida joylashgan va ko'p sonli kuzatuvlarni amalga oshirdi. "Tabiatshunoslik", "Tabiatning kundaligi" asarlarida aniqlangan "Beagle", "Uongiya saratoni", "Uongiya saratoni", "orkide changlanishi", "Monidning changlanishi", "Odamlardagi hissiyotlarning ifodasi va Hayvonlar "," o'simlik dunyosida changlanish va o'zini ifloslantiradi. "
Darvinning ekspeditsiyasi chog'ida geologiya va paleontologiya, shuningdek hayvonlar kuzatuvlari va zoologik to'plamlarni jalb qildi. Kuzatuvlar Darvin turlarini tabiiy qonunchilik g'oyasiga olib chiqdi.
Ushbu mavzuni birinchi eslatmalar daftarchada 1832 va 1844 yillarda amalga oshirildi. Darvin ushbu nazariyaning birinchi eskizlarini yasadi.
1854-1855 yillarda Darvin evolyutsion kompozitsiyada ishlashga davom etmoqda, turli xil hayvonlar va o'simliklarning yovvoyi turlari va evolyutsiyalari bo'yicha materiallar, shuningdek, sun'iy va tabiiy tanlanish natijalarini taqqoslash usullari va madaniy o'simliklarni tanlash usullari to'g'risidagi ma'lumotlar. U ishni yozishni boshladi, uning hajmi 3-4 jildda baholandi. 1858 yilning yozida u ushbu inshoning o'nta bobini yozgan. Bu ish hech qachon tugallanmagan va birinchi bo'lib 1975 yilda Buyuk Britaniyada nashr etilgan. Ishning to'xtash joyi, Darvindan kelib chiqqan holda, tabiiy tanlanish nazariyasi va uning Uollace Arxipelagoning faunasi bilan bog'liq bo'lgan Walleyce qo'lyozmalari va uning o'rni bilan bog'liq bo'lgan. taqdim etildi. Darvin qisqa vaqt ajratishni boshladi va u uchun o'ziga xos bo'lmagan shoshilinch 8 oy davomida ishlarni yakunladi. 1859 yil 24-noyabrda "tabiiy tanlanish orqali turlarning kelib chiqishi yoki hayot uchun kurashda qulay zotlarni saqlash" nashr etildi. Ushbu ishning birinchi nashri bir kun ichida paydo bo'ldi, keyingi yillarda kitob bir necha marta takrorlangan va ko'plab Evropa tillariga tarjima qilingan. Germaniyada (1860) "Angliyadan tashqarida" tashqarida birinchi marta nashr etildi (1860) ikkinchi marotaba S.A. Rachinskiy (1864).
1868 yilda Darvinning "Uy hayvonlari va madaniy o'simliklar" kitobi nashr etildi, unda tanqidning ta'sirisiz nashr etildi, unda tanqidning ta'sirisiz nashr etildi, bu qanday qilib eng qulay og'ishlarni yozib olish va "Pangenezning vaqtincha gipotezasi" ni oldinga surdi. Gipotezd gipotetik zarrachalar - "gemul" - tana a'zolarining jinsiy hujayralarga sotib olingan va lamarizmga ehtirom bo'lgan. Darvin va uning zamondoshlari 1865 yilda Avstro-Chexiya tabiiy olimi Abbot Gregor Mundning iroda qonunlarini ochganligini bilishmagan. Pangenezning gipotezasi hali yaratishga muhtoj emas.
1871 yilda, Darvinizm tabiiy fanlar kontseptsiyasi sifatida, Darvin kitobi sifatida "insonning kelib chiqishi" kitobi ", bu nafaqat shubhasiz o'xshashlikni, balki inson va primatlar bilan bog'liq. Darvin, odamning ajdodlari zamonaviy tasnifda, bu shakllarga o'xshash maymunlardan ham past bo'lishi mumkinligini ta'kidladi. Erkak va maymunlar saylovlar, ko'payish, unumdorlik va avlodlarga g'amxo'rlik qilishda o'xshash psixologik va fiziologik jarayonlarga duch kelishadi. Darvin hayvonning kelib chiqishi haqida etarli dalillar bo'lmasdan, Darvin ushbu mulohazalar e'lon qilinmadi. Dastlab u vafotidan keyin faqat "insonning kelib chiqishi" kitobini nashr qilmoqchi edi, ammo hayotda ishni nashr etishga qaror qildim. Ushbu insho diniy aqidalarga asoslangan an'anaviy qarashlarga ziddir va ilmiy muhit va jamiyatda munozaralarga sabab bo'ldi.
Ushbu kitobning rus tilidagi tarjimasi o'sha yili paydo bo'ldi. Keyingi yili Darvin kitobi "Odamlar va hayvonlarda hissiyotlarning ifodasi" nashr etilgan, unda yuz mushaklari va odamlar va hayvonlarda his-tuyg'ularni ifoda etish, ularning munosabatlari isbotlangan.
Dunyo bo'ylab ehtiros butun dunyoda tirilgan, bir tomondan, Darvinizmga qarshi kurashda, Darvinizmga qarshi edi. Tomoshabinlar katta, olimlar va jamoatchislar xavotirda edilar, faqat Darvin markasi, ular ularni hayratda qoldirdilar.
Darvinning tarixiy merosi shundaki, u "Uollace" evolyutsiyaning haydovchilik omilini ochdi - tabiiy selektsiya va shu bilan biologik evolyutsiya sabablarini aniqladi.