Reja:. Investitsiya tushunchasi va uning mohiyati

INVESTITSIYANININF ASOSIY BELGILARI BO’YICHA
TURKUMLANISHI.
REJA:
1.. Investitsiya tushunchasi va uning mohiyati.
2. Invest ion bozorning tuzilishi va uni baholash
3. Investitsiyaning iqtisodiy mazmuai, mohiyati va turlari.

1. 
   «Investitsiyalar» atamasi lotin tilidagi «invest» so'zidan kelib chiqib «qo'yish», «mablag'ni safarbar etish» ma'nosini beradi. «Investitsiya» tushunchasi bir qator ma'nolarga ega bo'lib, foyda olish maqsadida aksiya, obligatsiya sotib olish, tovar ishlab chiqarish uchun zarur boigan real aktivlarni sotib olish va ishlab chiqarish uchun sarflash tushuniladi, ya'ni investitsiyalar har qanday vosita sifatida pulning qiymatini saqlaydi yoki uning qiymatini ko'paytiradi va ijobiy daromadlar olishni ta'minlaydi. Investitsiya mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish uchun zarur bo'lgan mexanizmlarni ta'minlaydi. Boshqacha qilib aytganda, investitsiyalar kapital qiymatinining o'sishini va daromad keltirishini ta'minlaydi.
   

«Xorijiy sarmoya ishtirokida korxonalar barpo etish, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilarini ro'yxatdan o'tkazish va chetga chiqariladigan mahsulot uchun ruxsatnoma berish tartibi anchagina soddalashtiriladi. Ruxsatnoma asosida chetga chiqariladigan mahsulotlar turlarining soni 2004 yilning yozida 74 dan 11 taga kamaytirildi. Bularning barchasi tashqi iqtisodiy faoliyatni kuchaytirishga, eksport va import tartibini yaxshilashga ijobiy ta'sir qildi, degan edi Prezidentimiz l.A.Karimov.
Ushbu so'zlar o'z ifodasini O'zbekiston Respublikasining 30 aprel 1998 yildagi «Chet el investitsiyalari to'g'risida»gi Qonunida topdiki, ushbu qonun davr talabiga munosib tahrirda qabul qilindi. Mazkur qonunning mohiyati va mazmuni investitsiyani asl ifodasini ko'rsatib berdi va u 1992 yildagi qonundan tubdan farq qiladi. Jumladan, qonunning 3-moddasida chet el investitsiyalariga quyidagicha ta'rif berilgan. Chet ellik investorlar asosan daromad olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida ta'qiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga qo'yiladigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar hamda ularga doir huquqlar, shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlar, shuningdek, chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O'zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari deb e'tirof etiladi.
Bundan investitsiyalarning eng asosiy elementlaridan biri moliyaviy resurslar ekanligi kelib chiqib, investitsiya jarayoni esa qiymatlarning daromad yoki ijtimoiy samara ko'rinishlarida o'zgarib turishini ifodolaydi. Shuning uchun ham ular dioiraviy ravishda harakatda bo'ladi
Moliyaviy resurslar, ularni qo'yish va bu jarayon natijasida foyda olish birbiri bilan uzviy bog'langan. Investitsiya qilishdan oldin resurslar jamg'ariladi, so'ngra ular foyda yoki ijtimoiy samara olish maqsadida qo'yiladi. Resurslar qanday turda bo'lishidan qat'iy nazar ulardan foydalanish natijasini baholovchi mezon iqtisodiy samaradir
Demak, yuqorida aytib o'tilganidek, moliyaviy resurslar investitsiyalarning birinchi elementidir. Qo'yiladigan moliyaviy resurslarning turlariga qarab investitsiyalar quyidagicha shakllarda bo'ladi:
- shaxsiy mablag'lar, depozitlar, ulushlar, aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatbaho qog'ozlar;
- harakatdagi (asbob-uskunalar va boshqa moddiy boyliklar) va ko'chmas (binolar, inshoatlar, kommunikatsiya va boshqa boyliklar) mol-mulklar; - mualliflik huquqlari, nou xau va boshqa (aqliy) boyliklar;
- yerdan, tabiyiy boyliklardan va boshqa mol-mulklardan foydalanish huquqlari (nomoddiy aktivlar qiymati).
Shuni alohida ta'kidlash lozimki, shakllaridan qat'iy nazar, investitsiyalar kapitalni jamg'arish jarayonining natijasi hisoblanadi. Jamg'arish investitsiya qo'yishning asosi bo'lib, u qo'yiladigan investitsiyalarning hajmini belgilaydi
Kapitalni joylashtirish shakllari turlicha bo'lib, qator omillar asosida farqlanadi, ya'ni kapitai pul va buyum ko'rinishdagi kapitalga bo'linganiigi uchun, ushbu jihatlardan kelib chiqqan holda, investitsiyalarni ham moddiy —buyumlar va pul ko'rinishdagi investitsiyalar turlariga ajratish mumkin. Moddiy - buyumlar ko'rinishdagi investitsiyalar deganda ko'rilayotgan ishlab chiqarish va noishlab chiqarish obyektlari, mashina va uskunalar, moddiy zahirani ko'paytirish uchun olingan tovarlar tushuniladi.
Pul ko'rinishdagi investitsiyalarga investitsiyali tovarlarni ishlab chiqarishni ta'minlaydigan moddiy buyumlar ko'rinishdagi investitsiyalarga yo'naltirilgan pul mablagiari kiradi .
Investitsiyaning milliy daromaddagi hissasi investitsiya normasi deb ataladi. Bu quyidagi formula asosida hisoblanadi;

2 . Investitsion bozorning tuzilishi va uni baholash Investitsiya bozori - investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish uchun zamin yaratib beradi, bu bozor investitsiya tovarlari, qurilish materiallarining barcha turlari, ishlab chiqarish fondiarining aktiv qismi va investitsiya xizmatlaridan iborat. Asosiy elementlari talab va taklif raqobat va baho investitsiya bozori tuzilishiga ko'ra 2 qismga bo'linadi:

1. Real obyektni ivestitsiyalash bozori:
a) to'g'ridan-to'g'ri kapital mablag'larini yo'naltirish bozori;
b) xususiylashtirilayotgan obyektlar bozori;
d) ko'chmas mulk ;
e) boshqa obyektlarni real investitsiyalash.
2. Moliyaviy investitsiyalash instrumentlari bozori fond bozori va pul bozoriga bo'linadi.
Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish, investitsiyalarning turlari va investitsiya bozorining aktivlik darajasi uning elementlari o'rtasidagi nisbatiga bog'liq bo'ladi. Ular bozor kon'yukturasini o'rganish orqali aniqlanadi
Bozor sharoitida investitsiyalar tashkil etish va moliyalashtirish yo'nalishlari O'zbekiston Respublikasida iqtisodiyotni barqarorlashtirish, korxonalar ishlab chiqarishini rivojlantirish uchun bir qancha tadbirlar va investitsiya dasturlari hamda loyihalarini ishlab chiqish. Hozirgi paytda investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish investitsiya siyosatining quydagi yo'nalishlariga asosan amalga oshirilmoqda:
- tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish borasida aniq maqsadni ko'zlab siyosat yuritish, tovarlarni eksport qilishda xorij investitsiyalari uchun o'z daromadlaridan foydalanishlarida birmuncha imtiyozlar tartibini joriy etish;
- xorijiy investitsiyalar, asosan kapital manbalarini respublika iqtisodiyotiga jalb etish uchun huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlarni yanada takomillashtirish;
- O'zbekistonga jahon darajasidagi texnikalar olib keladigan iqtisodiyot tuzilmasini vujudga keltirishda yordam beradigan xorij investitsiyalariga nisbatan ochiq eshiklar siyosatini yuritish.
Hozir respublikada investitsiya bazasini rivojlantirish va chuqurlashtirish islohatlar strategiyasining muhim sharoiti bo'lib qoldi.
O'zbekiston respublikasi bir qancha rivojlangan mamlakatlar bilan qo'shma korxonalar barpo etmoqda. Hamkorlikda ishlab chiqarilgan mahsulotlar va tovarlar ichki bozorni ta'minlamoqda va eksport ham qilinmoqda.
Ko'plab mamlakatlar xorijiy qo'yilmalarni jalb etish maqsadida imtiyozli sharoitlarni yaratadi, xususan, kapitallarni saqlash va zararlarni qoplashni kafolatlaydi, imtiyozli soliq olishni kiritadi va foydani xorijga erkin o'tkazishga ruxsat beradi, olingan daromadlar va boshqalarni qayta investitsiyalashga sharoitlar yaratadi.
O'zbekiston ham xorijiy mablag'larni jalb qilishdan mafaatdordir. Hozirgi vaqtda ular asosan xalqaro tashkilotlar va boshqa mamlakatlar hukumatlarikrediti tarzida kelmoqda. Shu bilan birga respublika investitsiyalarga ehtiyoj sez.adi, chunki kreditdan farqli ravishda investitsiyalar qarzdor qilib qo'ymaydi, balki ishlab chiqarishni kengaytirish va zamonaviylashtirishga, ilmiy ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirishga bevosita yordam beradi.
O'zbekistondagi boy tabiiy resurslar, arzon ishchi kuchi, nisbatan rivojlangan infratuzilma va har tomonlama barqaror vaziyat xorijiy investitsiyalar uchun jozibali bo'lib hisoblanadi.
Shunday qilib, chet el qo'yilmalarining mamlakatga olib kelinishi va o'zlashtirilishini ta'minlash uchun zarur bo'lgan qonuniy va iqtisodiy asoslar yaratildi. Shu bilan birga, tadbirkorlik kapitali kirib kelishiga to'sqinlik qiluvchi bir qator obyektiv holatlar ham mavjud. Bu awalo iqtisodiyotning xususiy bo'g'ini va umuman bozor munosabatlarining kam rivojlanganligi, milliy valyuta — so'mning past konvertatsiyalanganligi, xalqaro iqtisodiy munosabatlar bo'yicha malakali xodimlarning va respublika imkoniyatlari hamda uning sheriklari to'g'risidagi axborotlarning yetishmasligidir.
Ko'rinib turibdiki, yuqorida aytib o'tilgan holatlar investorlarning ushbu mamlakatga bo'lgan qiziqishlarini yo orttiradi, yo pasaytiradi. Xususiylashtirish, valyuta siyosati dasturlarining amalga oshirilishiga qarab, chel el investitsiyalarining importiga to'sqinlik qiluvchi ko'plab sabablar yo'qotilmoqda. Ayni paytda respublika iqtisodiyoti tarkibini qayta ko'rish dasturini amalga oshirishda tashqi aloqalar ustunligini toiaroq qo'llashi zarur bo'ladi.
Investorlarni eng birinchi navbatda quyidagi omillar qiziqtiradi: mamlkatdagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat, huquqiy soha, geografik o'rin, institutsional tashkiliy texnik soha va h.k.
Investitsiyalarni moliyalashtirishning shart-sharoitlarini hisobga olib, respublika hududlarida investitsiya hajmini o'stirish uchun izlanishlarga quyidagilarni kiritish mumkin:
— asosiy ishlab chiqarish fondlarining resurslari va muddatlarini inobatga olgan holda ularning qayta ishlab chiqarish dasturini tuzish va amalga oshirish;
— investitsion jarayonni tartibga solishning maqbul mexanizimini tanlash; — o'z resurslarini topish va kapital qo'yilmalarni moliyalashtirish manbalarining oqilona nisbatini aniqlash;
— xorijiy sheriklar bilan aloqa o'rnatish va ular mablagiarini mintaqa iqtisodiyotiga jalb etish;
— kapital qo'yilmalar samaradorligini oshirish.
Investitsiyadan foydalanishda muhim yo'nalish, bu — aniq loyiha va ishlab chiqarishdir. Buning ma'nosi shuki, ma'lum bir vaqt davomida butun jamiyatning ixtiyorida bo'lgan investitsiyalarni taqsimlashda ularning ustuvorligi raqobatdan tashqarida qoladi rning asosiy kapitaldagi investitsiyasi;
— davlat iqtisodiy sektorining investitsion faoliyat doirasiga qaratilgan e'tibori;
— chet ellik investorlarning mutloq ko'rinishdagi investitsiyalari ;
-- chet ellik investorlarning iqtisodiyot t armog'idagi investitsiyalari.

Investitsiya milliy iqtisodiyotda nisbatllil yangi tennin hisoblanadi. Investitsiya (lot. investio - 0' rash) - iqtisodiyotni rivojlalltirish maqsadida o'z mamlakatida yoki xorijda turli tarmoqlarga, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzoq muddatli kapital kiritish qo’yishdir.

An'anaviy tarzda iuvcstitsiya deganda kelgusida ko'zda tutilgan daromadlami olish maqsadida hozirda aniq iqtisodiy loyihalami amalga oshirish tushuniladi. Investitsiya mohiyatiui tavsiflashdagi bunday yondashuvga milliy, shu bilan birga, xorijiy iqtisodiy adabiyotlarda birlamclti e'tibor beriladi.
Investitsiyalaming iqtisodiy mohiyati va mazmun to'g'risida iqtisodchi olimlar o'rtasida xilma-xil qarashlar va flkrlar mavjud. Bu so'zning ham keng ma'nosidan, ham tor ma'nosidan foydalanish mumkin. «lnvestitsiya» tushunchasining ma'no-mazmuniga hozirgacha yakuniy bir ta'rif berilmagan va iqtisodiy fanning turli sohalarida invcstitsiyaning maqsadi, vazifalari, manbasi, mablag' kiritish sohalari va obyektlarining xususiyatlaridan kelib chiqib turlicha ta'rif berilmoqda.
Investitsiyaning mazmuni 1998-yil 24-dekabrda qabul qilingan O'zbekiston Respublikasiniug «Investitsiya faoliyati to'g'risida»gi qonullida: moddiy va nomoddiy ne'matlar hamda ularga dOll huquqlaD>, fatida ta'riflanadi.
Mamlakatimiz iqtisodchi olimlaridan A Vaxabov , Sh.xajibakiyev, N.Muminov, D.G'ozibekov, D.Tojiboyeva, Maxmudovalar tomonidan investitsiyalarning iqtisodiy mohiyati yuzasidan ilmiy izlanishlar olib borilgan va munosabat bildirilgan. A.Vaxabov, Sh.Xajibakiyev, N.Muminovlar tomonidan investilsiyalaming mazmun-mohiyati bo'yicha bayon etilgan ta'rifda: «investitsiyalar - foyda olish hamda ijobiy ijtimoiy samaraga erishish maqsadida tadbirkorlik obyektlariga va boshqa [aoliyat turlariga qo'yiladigan pul mablag'lari, banklarning maqsadli omonatlari, aksiyalar, boshqa qimmatli qog'ozIar, texnologiyalar, mashinalar, uskunalar, litsenziyalar, kreditlar, har qanday boshqa mol-mulk yoki mulkiy huquqlar, intellektual boyliklar»,l deb ta'riflangan.
D. G'ozibekov tomonidan investitsiyalari quyidagicha ta'rif berilgan: «aniq va ishonchli manbalardan mablag'lar olish, ularni asosli holda safarbar etish, risklarni hisobga olgan holda kapital qiymatini saqlash va ko'zlangan maqsadni olishdan iborat bo'ladi. Ana ko'ra investitsiyalar boshqa qo'yilmalardan mazmunan farq qiladi. Bular barchasining asosida kapitalning jarayoniga etilishi investitsiyalarning mohiyatini aks ettiradi». Shuni ham ta'kidlash joizki, D.G'ozibekov tomonidan investitsiyalarning makroiqtisodiy darajadagi, makro darajadagi va moliya nazariyasidagi mohiyati to'g'risida ham fikrlar bildirilgan. Xususan, makroiqtisodiy darajada investitsiyalar deganda ishlab vositalarini takror ishlab chiqarishga, uy-joy fondini, tovar zaxio'stirish va shu bir ya'ni yalpi ichki mahsulotning (YaIM)ning kapitalni o'stirishga va ishlatilmagan tushuniladi.
Makro darajada va ishlab chiqarish nazariyasida investitsiyalar deganda yangi kapitalni, jumladan, ishlab chiqarish vositalari va intellektual salohiyatni takror ishlab chiqarishni tashkil etish tutiladi. Moliya nazariyasida investitsiyaniRossiyalik iqtisodchi olim L.Igoshina tomonidan: «investitsiyalar - pulni saqlash, ko'paytirish yoki ijobiy miqdordagi daromadni ta'minlashni hisobga olgan holda uni joylashtirish mumkin bo'lgall har qanday vosita sifatida ifodalalladi», deb ta'riflangan. «INVESTITSIYA» darsliginillg muallifi, professor A.Neshitoy investitsiyalarning mazmunini quyidagicha tavsiflaydi: «foyda olish yoki boshqa samaralarga erishish maqsadida o'z yoki o'zga mamlakatning turli tarmoqlariga, tadbirkorlik loyihalari, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar hamda innovatsiya loyihalarini amalga oshirishga yo'naltirilgan pul mablag'larini (kapitalni) llZoq muddatga joylashtirishdir».
Investitsiya atamasining iqtisodiy mohiyati yana bir qator IUS olimlari tomonidan quyidagicha tavsiflangan: - «investitsiyalar iqtisodiy foyda va ijtimoiy samara olish maqsadida investitsiya sohasi obyektlariga kiritiladigan barcha turdagi mulkiy va intellektual boyliklarni aks ettiradi»
«investitsiyalar deganda foyda (daromad) olish va investorlaming individual maqsadlari singari ijobiy ijtimoiy samaraga erishish maqsadida iqtisodiyotnillg turli tarmoqlari va sohalariga, tadbirkorlik va boshqa turdagi faoliyat obyektlariga muayyan muddatga kapitalning maqsadli yo'naltirilgan qo'yilmasi shaklida amalga oshiriladigan xarajatlar yig'indisi tushuniladi»5 Investitsiyalar ma'noda o'zini mablag'lar va resurslaming kelgusida ko'payishi va iqtisodiy samara yoki boshqa rejalashtirilgan natijalar olish (ijtimoiy, ekologik va boshqa samaralar) maqsadida ularning safarbar etilishi sifatida namoyon etadi.
Xorijlik iqtisodchi olimlardan U.Sharp, Kempbell RMillonell, Stanli, L.Bryu kabilar investitsiyalaming mazmun-mohiyati turlicha bayon Jumladan, Nobel mukofotining iqtisodiyot bo 'yicha laureati ( 1990-yil) U. Sharp ta'kidlashicha: «investitsiyalar kelgusida (ehtimol, nomuayyan) qiymatlik olish maqsadida muayyan qiymatlikdan voz kechishdir»

1. 
   «Investitsiyalash» atamasining rna' nosini mana bunday sharhlaydilar: foyda olish puldan ajralishdu» va hisoblaydilarki, mablag'lami yoki real yoxud moliyaviy investitsiyalash mumkin. investitsiyalash atamasi mazmunini kelajakda foyda olish maqsadida bugun pul bilan xayrlashishda ko'radilar. «lnvestitsiyalar atamasini kapitalning kelgusida ko'payishi turli shaklda joylashtirilishi belgilash mumkin .
   
2. 
   «Investitsiyalar - qo'yilmaning kelgusida o'sish maqsadida bugWlgi 'moldan voz kechish,)
   

3. 
   Ishlab chiqarish davri davomida paydo bo'lgan kapital qo'yilma qiymao'sishi. Bu o'sha iste'mol uchun ishlatilmagan qismi hisoblanadi
   

4. 
   Investitsiyalar - put mablag'-' lari, maqsadli bank jamg'armalari, qimmatli texnologiyalar, mashina, asosiy vositalar va boshqa mulk ko'rinishidagi kapital qo'yilmalar, shuningdek, pul qiymatiga ega bo'lgan mulkiy va nomulkiy huquqlarni maqsadlarini ko'zlab ishlab chiqarish va boshqa faoliyat obyektlariga kiritish)
   
5. 
   Iqtisodchi olimlardan Kempbell RMakkonell, L.Bryu investitsiya tushunchasini quyidagicha sharhlaydilar, ya'ni «investitsiya (investment) - moddiy ko'payishi, chiqarish vositalarining jamg'arilishi va ishlab chiqarishga xarajatlaI»l. Ushbu o'z ko'ra, ko'proq, «kapital yilmalar» tushunchasiga mos kelishini ta'kidlab o'tish joiz.
   

Ma'lumki, markazlashtirilgan davrida, iqtisodiy adabiyotlarda «investitsiya» va «kapilal qo'yilma» tushunchalari tor ma'noda va bir xil mazrnunda talqin qilinib kelingan va bunda asosiy fondlarni takror ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar (ularni ta'mirlashga qilingan xarajatlarnl ham qo'shgan holda) tushunilar Bunday hollarda investitsiyalar asosiy kapitalga mablag'lar qo'yish, asosiy fondlarnl vujudga keltirish va takror ish lab chiqarish, mavjud quvvatlarni ta'mirlash va ularni kengaytirishga mablag'lar joylashtirish ma'nosida talqinidir. Bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida «investitsiya» va «kapital qo'yilma» tushunchalari o'rtasida qator farqlar yuzaga keldi. Avvalo, investitsiyalar kapitai qo'yilmalarga qaraganda ancha keng tushunchaga ega. Investilsiyalar kapitalga qo'yish bilan birga, nomoddiy aktivlarga ham, intellektual mulkka ham, aktivlarga ham, (qirnmatli qog'ozlar) ham yo'naltiriladi. Investitsiyalarning mana shun day iqtisodiy mobiyatini iqtisodchi olimlar hozirga qadar ham turlicha talqin qilib sabab bo'lmoqda. Ayrim iqtisodchilar uni «tadbirkorlik faoliyatiga daromad olish maqsadida safarbar etilgan barcha boyliklar», deb tushunadilar.
Rejali iqtisodiyot davrida iqtisodiy adabiyotlarda va kapital qo'yilmalarning birmuncha keng tarqalgan quyidagi tasnifi (turlari) ko'ra keltirilgan: obyektlarning maqsadli belgilanganlik belgilari cha: qurilish ishlab chiqarishi; madaniy-maishiy inshootlar qurish; ma'muriy binolar qurish; qidiruv va geologiya-razvedka ishlariga; fondlarni tahor ishlab chiqarish bo'yicha: yangi qurilishga; faoliyat yuritayotgan korxonalarni ta'mirlash va kengaytirish; texnik qurollantirishga; - moliyalashtirish manbalari markazlashtirilgan va markazlashtirilmagari mablag' larga; - ishlatilishi (joylashtirish, qo'yish) yo’nalishi bo'yicha: ishlab chiqarish va noishlab chiqarishga. Bozor iqtisodiyotiga o'tish munosabati bilan ushbu tasnillash o'zining va amaliy ahamiyatini yo'qotgani yo'q, biroq, yuqorida ta'kidlaganirnizdek, quyidagi sabablarga bunday tasnillash yetarli emas edi: - birinchidan, investitsiyalar kapital qo'yilmalarga qaraganda tushunchaga ega. Ma'lumki, investitsiyalar siya qo'yilmalarini hamda portte! investitsiyalarni qamrab oladi. Yuqoridagi tasnillashda portfel investitsiyalar olin mag an; - ikkinchidan, bozor munosabatlariga o'tish munosabati bilan investitsiyalarni ham, kapital qo'yilmalarni ham moliyalashtirish manbalari va birmuncha kengaydi. yuqoridagi tasnillashda o'rin berilmagan va aks ettirilmagan. Xorijiy adabiyotlarda investitsiyalarning tavsifllanishi ilmiy va amaliy jihatdan alohida uyg'otadi. Masalan, professori Vaynrixom investitsiyalarni yo'naltirish obyektlariga ko'ra quyidagicha tasnillashni taklif etadi:
- ko'chmas mulkka investitsiyalar (moddiy investitsiyalar - bino, inshootlar, asbob-uskunalar va boshqa turdagi asosiy vositalar);
- moliyaviy investitsiyalar (aksiya, obligatsiya va boshqa turdagi qimmatli qog'ozlarni sotib olish);


XULOSA: