Reja: Islom shakllanishidagi tarixiy sharoit, Islom dinining vujudga kelishi

O‘limdan  keyin  qayta  tirilish.  Islom  ta’limotiga  ko‘ra,  qiyomat  kuni 

bo‘lganda  barcha  insonlar  qabrlaridan  turadilar  va  mashhargohda  maydonga 

yig‘iladilar. U erda barcha odamlar dunyodagi amallariga qarab mukofot (jannat) 

yoki jazo (do‘zah) ga mahkum etiladilar. 

Namoz.  Namoz  islomda  imondan  keyin  musulmonlarga  farz  qilingan 

ikkinchi  amal  hisoblanadi.  Namoz  arkonlari  Qur’oni  karimda  to‘liq  bayon 

etilmagan  bo‘lsa  ham,  ammo  u  haqda  ba’zi  ko‘rsatma  va  tartiblar  berilgan. 

Namozning  vaqti  hamda  ado  etish  tartiblari  hadislar  bilan  joriy  etilgan.  Har  kuni 

besh vaqt namoz ado etiladi.  

Zakot.  Zakot-“poklash”  ma’nosini  bildiradi,  ya’ni  ehtiyojidan  tashqari  40 

dan  1  foizi  sadaqa  qilinadi.  Abu  Homid  G‘azzoliyning  Zakot  va  ro‘za  sirlari 

kitobida zakot birish va olishning tartib qoidalari haqida bayon qilgan. Unga ko‘ra, 

eng  birinchi  zakot  beruvchi  qalbida  niyat  qilmog‘idir  degan.  Agar  zakot  maxfiy 

bo‘lsa o‘zingiz uchun yaxshiroqdir degan.  

                                                 

2

  Ислом  энциклопедия,  Зуҳриддин  Ҳуснидинов  таҳрири  остида.”Ўзбекистон  миллий  энциклопедияси” 

Давлат илмий нашриёти, -Тошкент: 2004, Б.108. 

---

 

23 

Unda yozilishicha, ba’zilari sadaqani ko‘r kishiga bergan bo‘lsa, boshqalari 

faqir  o‘tadigan,  u  o‘tiradigan,  sadaqani  ko‘rib,  beruvchini  sezmaydigan  erga 

qo‘yishardi. Ayrimlar uxlayotgan faqrning kiyimiga tashlab ketishardi, yana birlari 

faqir qo‘liga boshqa birov qo‘lidan berishardi.  

Zero, miskinning bilishi riyo va minnatdir. Chunki zakot baxillikni ketkazish 

va  molga  muxabbatni  susaytirish  uchundir.  Zakotning  yana  bir  sharitlaridan  biri-

sadaqasini  minnat  va  ozor bilan  buzmasligidir.  “Bergan sadaqalaringni  minnat va 

ozor bilan yo‘qqa chiqarmang!” (Baqara surasi, 264-oyat) 

Minnat  qanday  bo‘ladi  desa,  Uni  yodga  olib  gapirishdir.  Yana  aytilishicha, 

minnat-berish bilan xizmat qildirish, ozor esa uni kambag‘allikda ayblashdir. Yana 

aytilishicha,  minnat-  bergani  sababli  olganga  mutakabirlik  qilish,  ozor-unga 

tilanganligi uchn ayblash va o‘dag‘aylashdir. 

1

 

Bir  kuni  payg‘ambar  ashoblariga:  “Sadaqa  qilinglar”,  dedilar.  Shunda  bir 

kishi:  “Menda  bir  dinor  or”,  dedi.  Dedilar:  “O‘zingga  infoq  qil”.  Dedi:  “Menda 

yana bir dinor bor”. Dedilar: “Xotiningga infoq qil”. Dedi: “Menda yana bir dinor 

bor”.  Dedilar:  “Farzandlaringga  infoq  qil”.  Dedi:.”Menda  yana  bir  dinor  bor”. 

Dedilar: “Xizmatkoringga nafaqa qil”. Dedi” “Menda yana bir dinor bor”. Shunda 

Payg‘ambar  sen  o‘zing  yaxshi  bilguvchiroqsan”,  dedilar.  Yana  Payg‘ambar 

aytadilar: “Oli Muhammadga sadaqa xalol bo‘lmaydi, chunki sadaqa odamlarning 

chiqindilaridir”.  

“Tilanchining malomatini taomdan chumchuqning boshichalik miqdor bilan 

bo‘lsada  qaytaring!”.  Iso  (a.s)  aytadilar:  “Kimki  tilanchini  noumid  qaytarsa, 

farishtalar bu uyni etti kun o‘rashmaydi”. 

1

 

Ro‘za. Ro‘za yilda bir oy: “ramazon” oyi davomida tutish farzdir. 

Ro‘zaning shartlari, amallari haqida Abu G‘omid G‘azzoliy “zakot va ro‘za 

sirlari  kitobi”  da  bayon  etilgan.    Unda  ro‘zador  musulmon  kishining  axloqiy 

ma’naviy jihatlari ham bayon etilgan. 

Haj.  Haj  qodir  bo‘lgan  kishi  uchun  umrida  bir  marta  Makka  shahridagi 

Ka’bani  ziyorat  qilish  va  ibodat  arkonlarini  ado  etishdan  iboratdir.Abu  Homid 

G‘azzoliyning  haj  sirlari  va  Qur’on  tilovatlari  odobi  kitobida  Hajning  fazilatlari, 

Baytulloh va Makka va Madinaning fazilatlari haqida bayon qiladi.  

Islomda  muqaddas  joylarni  ziyorat  qilish,  payg‘ambar,  shayxlar, 

avliyolarning  qadamjolarini  tavof  etish  keng  tarqalgan.  Musulmonlarning 

muqaddas  joylar,  ularga  e’tibor  xususida  Qur’onda  shunday  deyiladi:    “(Ey, 

Muhammad)  eslang,  Biz  Ibrohimga  Baytulloh  o‘rnini  belgilab  berib,  (unga 

shunday dedik): “Menga biror narsani sherik qilmagin va Mening Baytimni tavof 

qiluvchilar,  (namozda)  tikka  turuvchilar,  ruku’  va  sajda  qiluvchilar  (ya’ni  hojilar 

va namozxonlar) uchun tozalab qo‘ygin!” 

2

 

                                                 

1

 

Қаранг: Ҳужжатул-ислом Абу Ҳомид Ғаззолий. Иҳёу улумид-дин. Закот ва рўза сирлари. Учинчи китоб. 

“Мовароуннаҳр”, -Тошкент: 2005.-Б.34. 

1

  Қаранг: Ҳужжатул-ислом Абу Ҳомид Ғаззолий. Иҳёу улумид-дин. Закот ва рўза сирлари. Учинчи китоб. 

“Мовароуннаҳр”, -Тошкент: 2005. –Б. 70. 

2

 Қуръони Карим, Ҳаж сураси, 26-оят. 

---

 

24 

Islomda  masjid,  sajdagoh  muqaddas  joy  hisoblanadi.  Sajdagohlarning  eng 

ulug‘i  –  Ka’badir.  Islomdan  avval  qadimgi  arablar  sig‘inadigan  but  va  sanamlar 

shu ibodatxonada saqlangan.  

Muhammad  SAV  undagi  haykallarni  yo‘q  qilishni  buyurib,  islom  dinining 

muqaddas sajdagohi sifatida e’tirof etganlar.  

Abu Homid G‘azzoliy “Baytullohga termulishning o‘zi ibodat hisoblanadi.” 

“Madina  masjididagi  namoz  o‘n  ming  namozga,  masjid  ul-Aqsodagisi  –  ming 

namozga,  Masjid  ul-haromdagi  namoz  esa,  yuz  ming  namozga  (barobar)”,  deb 

yozgan buyuk ulamo.

1