Reja: Islom shakllanishidagi tarixiy sharoit, Islom dinining vujudga kelishi


Tasavvuf (sufizm ta’limoti) va tariqatlari



Yüklə 0,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/24
tarix29.01.2022
ölçüsü0,72 Mb.
#51777
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   24
\'4-МАВЗУ маъруза .doc

Tasavvuf (sufizm ta’limoti) va tariqatlari  

Tasavvuf  islomdagi diniy  falsafiy  oqim  bo‘lib, 8  asrlarda  arab  mamlakatlarida 

paydo  bo‘lgan.  Tasavvufning  asosiy  moщiyati  inson  va  uning  xudoga 

munosabatidir.  Xudo  vasliga  etishishning  4-  bosqichi  bo‘lib,  ular  shariat,  tariqat, 

ma’rifat  va  щaqiqat  bosqichlaridir.  So‘fiy  ana  shu  bosqichlarni  bosib  o‘tib 

щaqiqatga  ya’ni  Xudo  vasliga  etishishni  tar\ib  qiladi.  Tasavvufning  nazariy  va 

amaliy  tomonlari  mavjud  bo‘lib,  Xudo  vasliga  botiniy  yo‘l  bilan,  ishroq  orqali 

amalga  oshiriladi.  Bu  ta’limotni  qonun  qoidalarini  o‘sha  davrda  an’anaviy  tus 

olgan  pir  va  murid  orqali  amalga  oshiriladi.  Ya’ni  ustoz  shogirdiga  bu  yo‘lning 

qonun qoidalarini o‘rgatadi. 

Tasavvuf,  «islom  aqidalari,  qonun  va  qoidalarni  qayta  taщlil  qilish 

imkoniyatlarini  vujudga  keltirdi.  O‘z  navbatida,  tasavvuf  o‘rta  asr  musulmon 

falsafasida xurfikrlilikning ko‘rinishi sifatida щam namoyon bo‘ldi».

2

 



                                                 

2

 Чориев А. Инсон фалсафаси. Инсон тўғрисидаги фалсафий фикрлар тараққиёти тарихидан. (Биринчи 




 

26 


Tasavvufni  shakllantirish  va  rivojlantirishda  o‘rta  asr  allomalari  Ahmad 

Yassaviy  (vaf  11660,  Najmiddin  Kubro  (1145-1221),  Aziziddin  Nasafiy  (12  asr 

boshlarida  yashagan),  Bahouddin  Naqshband  (1318-1389),  Xoja  Axrorlarning 

(1404-1490) xizmatlari beqiyos bo‘ldi. 

Tarixiy  burilishlar  mafkurasini  belgilab  bergan  dinlar  insoniyat 

taraqqiyotining  muayyan  bosqichida  ma’naviy-ruhiy  zarurat,  ehtiyoj  sifatida 

paydo bo‘lgan. Ayni paytda tasavvuf demokratiyaga izn bergani, inson qalbi va 

ruhiyatini  nishonga  olgani,  jaholatga  va  xudbinlikka  qarshi,  ahloqiy  poklikni 

tar\ib  qilgani  sababli  mohiyatan  ilm  va  ijod  ahliga  yaqin  edi.  Ikkinchidan, 

tasavvuf  islom  bag‘rida  nish  urib  Qur’on  va  xadisdan  oziqlangan  xolda 

aqidaparastlikka,  mutaassibchilikka,  tabaqachilikka  qarshi  halq  noroziligini 

ifodalab  keldi.  Tasavvuf  dastlab  zohidlik  ko‘rinishida  namoyon  bo‘ldi. 

Ma’lumki,  xalifa  Usmon  davrida  amaldorlarning  mol-dunyo  to‘plashga  xirs 

qo‘yishi  yanada  avj  olishi,  islom  diniga  e’tiqod  qo‘ygan  kishilarning 

noroziligiga sabab bo‘ldi. Islom axloqiga xos an’analardan chekinish boshlandi. 

Bir  guruh  kishilar  bunday  ahloqsizliklarga  qarshi  norozilik  sifatida 

tarkidunyochilik qilib o‘z yurtlaridan chiqib keta boshladilar. Tarkidunyo qilgan 

qalandar-darveshlar  ijtimoiy  hayotdan  chetlashib,  uzluksiz  toat  ibodat  qilib, 

dunyo  lazzatlaridan  voz  kechdilar.  Xudo  vasliga  etishni  maqsad  qilib,  uni 

tar\ibot tashviqot qila boshladilar. 

So‘fiylarning  yagona  istagi  xudo  vasliga  etishishdir.  Shulardan  Mashhur 

so‘fiy  ayol  Robiya  Adviya  (714-801)  shunday  deydi:  «Ey  Parvardigorim,  ey 

Yori aziz, agar jannating ta’masida toat qiladiga bo‘lsam, jannatingdan benasib 

et.  Agar  do‘zaxingdan  qo‘rqib  ibodat  qiladigan  bo‘lsam,  meni  do‘zax  o‘tida 

kuydir-ming-ming  roziman.  Ammo  sening  jamolingni  deb  tunlarni  bedor 

o‘tkazar ekanman yolvoraman meni jamolingdan mahrum etma!».

1

 

Demak,  so‘fiylar  Qur’oni  Karim  oyatlari  ustida  chuqur  fikr  yuritish, 



kechalari  ibodatlar  bilan  bedor  o‘tkazish,  kunduzlari  ro‘za  tutish,  hayot 

lazzatlaridan  voz  kechishi,  gunohdan  saqlanishi,  o‘zini  Alloh  ihtiyoriga 

topshirishi bilan  ajralib turadi.  Ayniqsa,  muqaddas  matnlarga so‘zma-so‘z  itoat 

qilishdan  farqli  o‘raroq,  insonga  asosiy  ob’ekt  sifatida  qaraydi.  Shaxsiy 

kechinmalariga  e’tibor  bilan  qarab,  diniy  xaqiqatlarni  chuqur  xis  qilish  asosiy 

xususiyatlaridan edi. 

G‘azzoliy  nazarida  oliy  darajadagi  mustahkam  iymon  so‘fiy  iymonidir, 

shuning  uchun  fano  yo‘lidagi  beintiho  ishqni  islomning  zaruriy  ruknlaridan 

hisoblamoq  kerak.  Imom  G‘azzoliy  o‘zining  «Eh’yo  ul  ulum  vad  din»  (Diniy 

ilmlarning  qayta  tirilishi)  va  «Kimyoi  saodat»  (Saodat  kimyosi)  nomli 

kitoblarida  tasavvufni  islom  ilmlarining  tarkibiy  qismi  sifatida  chuqur 

o‘rgangan,  tariqatni  odam  axloqini  poklovchi  va  halok  etuvchi  xislatlardan 

qutqaruvchi yo‘l deb ko‘tsatadi.   

                                                                                                                                                             

китоб)-Т.: 1998, 65 б. 

1

 Жумабоев Й. Ғзбекистонда фалсафа ва ахлоқий фикрлар тараққиёти тарихидан. Т. «Ўқитувчи»-1997, 47 б. 




 

27 


Uyg‘onish davrining etuk mutafakkiri Alisher Navoiy ham barkamol insonni 

Xudo  darajasiga  ko‘taradi.  Uning  asarlarida  insonning  ruhiy  ma’naviy  kamolotga 

etish jaroyoni  har tomonlama tahlil qilinadi.  

 

 




Yüklə 0,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   24




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin