Reja: Kirish Egri chiziqli harakat va uning xossalari

Aylana bo‘ylab harakatlanayotgan jismning burchak tezligi vaqt davomida o‘zgarib turadigan harakat o‘zgaruv chan aylanma harakat deyiladi. O‘zgaruvchan aylanma harakatlar orasida burchak tezligi ixtiyoriy teng vaqt oralig‘ida teng miqdorda o‘zgarib turadigan harakatlar ham uchraydi.
Masalan, bekatga yaqinlashayotgan yoki undan uzoqlashayotgan avtobusning g‘ildiragi tekis o‘zgaruvchan aylanma harakat qiladi.
Bunday harakatlarda burchak tezlikning o‘zgarish jadalligi burchak tezlanish deb ataluvchi fizik kattalik bilan tavsiflanadi.
Burchak tezlik o‘zgarishining shu o‘zgarish uchun ketgan vaqtga nisbati bilan o‘lchanadigan kattalikka burchak tezlanish deyiladi
Burilish burchagi :
Burchakli ko‘chish - aylanayotgan nuqtaning bosib o‘tgan S yoy uzunligini, R radiusga nisbati bilan o‘lchanadigan, yoy bilan radius orasidagi burchakka teng fizikaviy kattalikdir.
- moduli burilish burchagiga teng bo‘lgan, yo‘nalishi o‘ng parmaning ilgarilanma harakati
yo‘nalishiga mos tushadigan vektor kattalikdir.
Burchakli tezlik - burchakdan vaqt bo‘yicha olingan birinchi xosilaga teng vektor kattalikdir
 vektor aylanish o‘qi bo‘ylab  burchak tezlik vektori o‘sishi tomon yo‘nqalgan:
 vektor aylanish o‘qi bo‘ylab  burchak tezlik vektori o‘sishi tomon yo‘nqalgan:

• 
  tezlanuvchan aylanishda  vektor  vektor yo‘nalishiga mos tushadi;
  
• 
  sekinlanuvchan aylanishda burchakli tezlanish vektori  vektor yo‘nalishiga teskari yo‘nalgandir.
  

Chiziqli tezlik -Nuqtaning aylana bo‘ylab chiziqli tezligi burchak tezlik va traektoriya radiusi bilan quyidagi o‘zaro nisbat orqali bog‘langan
Aylana bo‘lab harakatdagi chiziqli tezlik tezlik ifodasini vektor ko‘rinishda quyidagi vektor ko‘paytma ko‘rinishda ifodalash mumkin:
Tekis aylanma harakat
Agar burchak tezlik  o‘zgarmas bo‘lsa, aylana bo‘ylab harakat tekis aylanma harakat deb ataladi. Bir marta to‘liq aylanishga ketgan vaqt Т aylanish davri deb hisoblanadi demak

Tekis aylanma harakatda chiziqli tezlik va tezlanish bir-biriga perpendikulyar bo‘ladi. Tekis bo‘lmagan aylanma harakat

- tangensial tashkil etuvchisi – traektoriyaning urinmasiga yo‘nalgan bo‘lib tezlik yo‘nalishiga mos keladi va tezlikni miqdor jihatidan o‘zgarishi hisobiga paydo bo‘ladi.
- normal tashkil etuvchisi – traektoriya egriligi markaziga yo‘nalgan bolib markazga intilma tezlanish hisoblanadi va tezlikning yo‘nalishi o‘zgarishi hisobiga paydo bo‘ladi.