Reja: Kirish Egri chiziqli harakat va uning xossalari

Egri chiziqli harakatda normal va to’liq tezlanish.
Egri chiziqli tekis harakat.Egri chiziqli harakatning xususiy holi
sifatida aylana bo‘ylab tekis harakatni olish mumkin. Bunday harakatda
har doim tezlik yo‘nalishi uzluksiz o‘zgarib, trayektoriyaga urinma bo‘ylab yo‘nalgan bo‘ladi.
Harakatning asosiy parametrlari:
– chiziqli tezlik;
ω– burchak tezlik;
T– ayla nishlar davri;
v– aylanishlar chastotasi;
Syoy– yoy uzunligi; s– bosib o‘tilga n yo‘l.Shuni ta’kidlash joizki, yuqorida keltirilgan harakatlarda jism faqat bitta harakatda qatnashgan hollar o‘rganilgan. Hayotda ko‘pincha jismlar bir vaqtning o‘zida bir nechta harakatda qatnashadi. Masalan, daryo bo‘ylab
harakatlanayotgan kema, poyezd vagoni ichida yurib ketayotgan odam,
uchib ketayotgan samolyotdan tashlangan yuk va h.k. Bunda daryoda
harakatlanadigan kema o‘z dvigatelining tortish kuchi tufayli bir yo‘nalishda 1tezlik bilan harakatlansa, suv uni 2 tezlik bilan oqim yo‘nalishida harakatlantiradi. Bu misollarda jismning ikkita harakatda qatnashayot ganligi ko‘rinib turibdi.
Agar trayektoriya to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lsa, harakat to‘g‘ri chiziqli, trayektoriya egri chiziqdan iborat bo‘lsa, harakat egri chiziqli deb ataladi.


Egri chiziqli harakat

tezlanish deb ataluvchi fizik kattalik kiritiladi. Moddiy nuqtaning tezligi t vaqtda = 2 - 1 ga o‘zgarsa, uning tezlanishi

Demak, tezlanish - moddiy nuqta tezligining vaqt birligi davomida o‘zgarishini xarakterlaydigan vektor kattalik bo‘lib, u tezlik vektoridan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli hosila yoki radius vektoridan vaqt bo‘yicha olingan ikkinchi tartibli hosila tarzida ifodalanadi. Trayektoriyasi egri chiziqdan iborat bo‘lgan harakat egri chiziqli harakat deyiladi. Bunga misol qilib, yer yuzidagi barcha transport vositalarini, mashina va mexanizm qismlarini, oqar suvni, atmosferadagi havo zarralarini, kosmik fazodagi barcha planetalar va sun’iy yo‘ldoshlarning harakatini olish mumkin. Egri chiziqli harakat to‘g‘ri chiziqli harakatga nisbatan murakkabroqdir

Egri chiziqli harakatda moddiy nuqta tezlanishi

ifodadagi yig‘indining birinchi limitini markazga intilma tezlanish yoki normal tezlanish deb ataladi.

ifodadagi yig‘indining ikkinchi limitini urinma tezlanish yoki tangensial tezlanish deb ataladi