Reja: Kirish I bob. Harakatli o’yinlarni qisqacha tarixi, tushinchasi, davrlari va pedagogik ahamiyati

2.3. Harakatli o’yinlarni tashkil qilish
Tarbiyachilar va o’qituvchilar harakatli o’yinlarning tashkilatchisi va rahbarlaridirlar. Harakatli o’yinlar bolalarni jismoniy jihatdan yahshi o’nib- o’sishlariga, salomatliklarini yahshilanishiga, chiniqishlariga,organizimlarining va umumiy ish qobilyatlarining yanada mustahkamlanishiga yordamberadi. Bolalarga harakat faoliyatining xilma-xil sharoitlarida erkin harakat qila olish imkonini beradigan zarur bilimlarni bera olish va ularda kerakli harakat malakalari hosil qilish lozim. Ularda turmush faoliyatiga yordam beradigan aqliy va irodaviy xislatlarni tarbiyalash zarur. Bundan tashqari bolalarda turli o’yinlarga, jismoniy mashgqlarga, shuningdek kun tartibiga rioya qilishga qiziqish uyg’otish, harakatli o’yinlarni mustaqil tarzda tashkil qilish va o’tkazish uchun zarur bilim va malakalar hosil qilsh shart.
Ta’lim-tarbiya jarayonida bunday vazifalarni amalgam oshirish bilan bir qatorada o’quvchilarda ahloq normalarining tarkib topishiga shuningdek, estitik va mehnat tarbiyasi vazifalarining ham bajarilishiga erishish lozim.Harakatli o’yinlarni o’tkazishda tarbiyachi o’qituvchining tashkilotchilik va tarbiyaviy roli juda ma’sulyatlidir.
O’yinni o’rganish jarayonini shunday uyishtirish kerakki, unda bolalar o’rtoqlarcha munosabatda bo’lishni,kolliktivchilik, vatanparvarlik, ijtimoiy foydali mehnatga to’g’ri munosabatda bo’lishni o’rgansin.
O’yinni to’g’ri tanlash va bolalar bilan to’g’ri o’tkazish juda muhim ahamiyatga ega. Ammo o’yin turini tanlashning o’zi ham vaqt xam tarbiyaviy vazifani bajaravermaydi.
Bundan harakatli o’yinlar tashkil qilishi va o’tkazilishining tarbiyaviy ahamiyatiga ega bo’lishio juda muhim. O’yin rahbaribolalar kolliktivini yahshi bilgan har biro’tkaziladigan o’yinning mazmun va qonunlari bilan mufassal tanishgan, o’qitish jarayonida esa yuksak pedaghogik mahoratni namoyish qila olgan tadbirdagina har bir o’yinning ta’lim –tarbiya nuqtai-nazardan to’g’ri yo’lga qo’yish mumkin.
O’qituvchi o’yinlarni o’rganish jarayonida xalq pedagogikasining didaktik prensiplaridan foydalalanishi va ularning doimo amalgam oshirilishiga erishish lozim. O’qituvchi o’quvchilarga har bir o’yinni o’rgatish paytida uning mazmuni vazifalari va qoidalarini tushuntirib beradi. O’yinga ongli munosabatda bo’lish, uni to’g’ri harakatlarini o’rtoqlarining harakatlari taqqoslab taxlil qilish imkonini beradi. O’qituvchi o’rgatadigan va o’quvchilar tushunib qiladigan harakatlar bolalarda tashkilotchilik ko’nikmalarini tarbiyalashga yordam berishi kerak.O’yinni o’tkazish uchun o’quvchilardan hakamlar va hakamlarning yordamchilarini tayinlamoq lozim. O’qituvchi bolalar o’yinini qiyinchiliklariniyengish bilan bog’lagan sergaklikka o’rgatadi, irodasini mustahkamlaydi.
O’qituvchi o’yinni o’tkazishga kirishishdan oldin o’yinning aniq vazifalarini belgilab chiqadi.Bu vazifalar bolalarning yoshiga yarasha,ya’ni ularni bajarishga qurbi yetadigan bo’lishi kerak.
O’yinni tahlil qilish va o’tkazishdan oldin o’yinning aniq vazifalarini belgilab chiqadi.Bu vazifalar bolalarning tashabbuskor bo’lishi, faolishtirok etishi uchun ularni rag’batlantirish juda muhim.
Bolalar ijodiy faollik ko’rsatib o’yin o’ynar ekanlar, tashkilotchilar qobilyatiga ega bo’lib tarbiyalanadilar. Bir maqsad yo’lida o’rtog’iga yordam berish, mustaqil ravishda yoki o’rtoqlari bilan birga biror masalayuzasidan qaror qabul qilish ijodiy tashabbuskorlik namunasi hisoblanadi. Agar bolalaro’yinni ilgariroq o’zlashtirib olgan bo’lsalar, o’yin paytida ularning faolligi yana ham ortishi mumkin.O’yin paytida bolalarning faol bo’lishi o’yinni o’tkazishga qanchalik tayyorlanganligiga bog’liq bo’ladil.To’siq yoki qiyinchiliklarni yengish bilan bog’liq bo’lmagan ya’ni ancha-muncha kuch- quvvat sarflashni talab qilmaydi.O’yinlar bolalarda qiziqish uyg’otmaydi.
Juda oson yoki, aksincha, haddan tashqari og’r o’yinlar ham qiziqarli o’tmaydi. O’qtuvchilar o’yinlarini o’rganishda dastlab osonlaridan boshlab, asta-sekin qiyinlariga o’tish lozim.Oddiy va komandalarga bo’linmasdan o’ynaladigan o’yinlar oddiy o’yinlar hisoblanadi.
Bunday o’yinlarni o’ynash oson bo’ladi.Kamandalarga teng bo’linib,oy’naladigan o’yinlar sal murakkab o’yinlarga kiradi. Bunday o’yinlarning qoidalariga qaraganda qiyinroq bo’ladi. Shu boisdan ham o’qituvchi xamma vaqt yengil o’yinlardan murakkab o’yinlarga, tanish yo’llardan notanish o’yinlarga o’tishni ko’zda tutishi kerak. Shunda bolalar o’yinga o’xshash bo’lishi kerak.
Ammo bunday o’yinlarga holi bolalarga noma’lum bo’lgan qoidalar va ba’zi bir harakatlar kiradi. Shunday qilib, o’yinlar asta-sekin murakkablashib boradi. Bu esa bolalarda yangi harakat ko’nikmalarini hosil qilishga va ilgari o’rganilgan texnika elimentlarini takomillashtirishga yordam beradi. Harakat ko’nikmalarinning, shuningdek, o’yinda ilgari ortirilgan bilimlarning, puxta o’zlashtirishga erishish uchun materiallarni doimo takrorlab va mustahkamlab borishzarur. Bolalarning o’yinlarini puxta o’zlashtirishlari ularga bu o’yinlardan kuni uzaytirilgan guruhlardan, lagerlar va boshqa joyda mustaqil foydalanish imkonini beradi.