Reja: kirish prokatlash maxsulotlari. List materiallarini shtamplash. Kukun materiallaridan detallar tayyorlash. Xulosa foydalanilgan adabiyotlar kirish

Reja:
KIRISH 
1.Prokatlash maxsulotlari.
2.List materiallarini shtamplash.
3.Kukun materiallaridan detallar tayyorlash.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR


KIRISH 
XXI asr yangi texnologiyalar, noyob kashfiyotlar va yutuqlar asriga
aylandi. Ilmiy-texnikaviy jarayon odamlar hayotini ancha qulaylashtirganini
hatto eng pessimistik odam ham inkor etishi dargumon. Ammo ko'pincha
ochilgan mexanizmlar va qurilmalar bunda katta rol o'ynaydi: ba'zida u
ahamiyatsiz ko'rinadigan narsalarga, masalan, sanitariya-tesisat va quvur
liniyasi armaturalariga tayinlanadi. Shu sababli, Kuzma Prutkovning fikriga
qo'shilmaslik qiyin, u bir vaqtlar: "Kichik sabablarning juda muhim oqibatlari
bor Zamonaviy dunyo neftni, gazni, suvni, umuman, quvurlarni o'z ichiga
olishi mumkin bo'lgan har qanday moddalarni tashuvchi quvurlar tarmoqlariga
o'ralgan. Shuni ta'kidlash kerakki, Rossiya quvur liniyasi tizimining uzunligi
bo'yicha ikkinchi o'rinda turadi, hozirda ikki million kilometrga yaqin. Va bu
ko'rsatkich doimiy ravishda o'sib bormoqda. Ayni paytda sanitariya-tesisat va
quvur liniyasi armaturalari gazsimon, suyuq va boshqa moddalarni etkazib
berishni ta'minlaydigan asosiy qurilmalardan biri ekanligi inkor etilmaydi.
Ammo quvurlarning o'ziga qo'shimcha ravishda, bu tizim turli xil ulanish
elementlarini - gardishlar, tee, kompensatorlar, o'tish va boshqa armaturalarni
ham o'z ichiga oladi. Mamlakatimiz bizni barcha zarur sanitariya-texnik
vositalar bilan ta‘minlashga harakat qilmoqda va ishlab chiqarish hajmini
o‗rtacha 20-25 foizga oshirmoqda. Ishlab chiqaruvchilar barcha innovatsion
texnologiyalar va materiallarni hisobga olishga harakat qilmoqdalar, bu esa
tobora ishonchli va bardoshli armatura yaratishga imkon beradi. Ammo yana bir
qiziq faktga e'tibor qaratish lozim: Rossiyada sanitariya-texnik vositalarning
tasnifi hali ham mavjud emas, bu hozirgi bosqichda hayotni juda qiyinlashtiradi.
Orqaga nazar tashlasak, Sovet Ittifoqi sanitariya-tesisat va quvur qismlarini
ishlab chiqarishni talab qilinadigan ishlab chiqarish ro'yxatiga kiritganligini
ta'kidlashimiz mumkin. Va yaqin vaqtgacha bu etarli edi. Ammo, yuqorida aytib
o'tilganidek, yangi ishlab chiqaruvchilar va yangi turdagi armatura paydo bo'ldi,
ular tasniflashni talab qila boshladilar.
Prokat ishlab chiqarish - poʻlat va boshqa metallardan prokatlash yoʻli bilan turli buyum va yarimfabrikatlar olish shuningdek, sifa-tini oshirish maqsadida ularga qoʻshimcha ishlov berish. Prokat ishlab chiqarish ch.ning asosiy mahsulotlariga yarim xom ashyo yoki zagotovka, list prokat, trubalar, mashina detallarining zago-tovkalari (gʻildiraklar, halqalar, oʻqlar, sharlar va boshqalar) kiradi. Prokatlash materialni prokat stani vallari orasidan oʻtkazishga asoslangan. Prokatlashning boʻylama, koʻndalang va koʻndalang-vintli usullari bor. Boʻylama usulda buyum qaramaqarshi yoʻnalishda aylanadigan vallar orasidan oʻtkazilib, plastik deformatsiyalanishi natijasida koʻndalang kesimi kichrayadi, uzunligi esa ortadi. Pro-katlanadigan buyumlarning 90 foizi shu usulda olinadi. Koʻndalang usul bilan koʻndalang kesimi uzunligi boʻyicha davriy oʻzgaradigan zagotovkalar, koʻndalang-vintli usul bilan trubalar prokatlanadi.
List metallar ikki bosqichda prokatlanadi. Birinchi boskichda slyab vallar orasidan birikki marta oʻtkazilib, 90° buriladi va koʻndalang yoʻnalishda prokatlanib, eni zarur oʻlchamga keltiriladi. Ikkinchi bosqichda zagotovka yana 90° burilib, boʻylamasiga prokatlanadi. Qalin va yupqa listlar toʻla mexaniza-siyalashtirilgan uzluksiz stanlarda prokatlanadi. Poʻlat listlar taxta va rulon tarzida ishlab chiqariladi.
Payvand chokli va choksiztru bal ar ham prokatlash yoʻli bilan tayyorlanadi. Payvand chokli trubalarni prokatlab tayyorlashda pech payvand, elektr payvand va gaz payvanddan foydalaniladi. Choksiz trubalar quyma yoki dumaloq kesimli zagotov-kalardan prokatlanadi. Buning uchun avval koʻndalang-vintli prokat stanida qizdirilgan quyma yoki zagotovkada teshik ochiladi, natijada kalin devorli kalta gilza hosil boʻladi va undan truba prokatlanadi. Bunda vallarning aylanishi natijasida zagotovka aylanma-ilgarilama harakatlanadi, zagotovka yoʻliga diametri taxminan trubaning ichki diametriga moye keladigan opravka oʻrnatiladi. Truba kerakli kalinlikka yetkazilgach, kalibrlanadi va sovitilib, kerakli uzunlikda qirqiladi. Kesimi davriy oʻzgaradigan bu-yumlar ham prokatlash usulida ishlab chiqariladi.
Bungadavriy prokatlash deyiladi. Bundam prokatlashda zagotovka bir tomonga aylanuvchi ikki val orasidan oʻtadi. Rangli metallar — alyuminiy, mis, magniy, rux va ularning krtishmalarini prokatlab, har xil koʻndalang kesimli list, lenta, sim va zar qogʻozlar tayyorlanadi. Alyuminiy krtishmalaridan list prokatlash texnologik jarayoniga quyidagi asosiy operatsiyalar kiradi: uzluksiz quyib olingan quymani xomaki prokatlash, toʻgʻrilash, frezalash, quymaning ikkala tomoniga alyuminiy listlar qoplash, qizdirish, qizdirib prokatlash (4–12 mm kalinlikkacha), rulon qilib oʻrash va sovuqlayin prokatlash. Sovuqlayin prokatlangandan soʻng rulonlar yoyilib, listlarga kesiladi va termik ishlov beriladi. Uzluksiz quyib prokatlash usulida suyuq alyuminiy taqsimlagich novdan oʻtib, valiklar ora-sidagi boʻshliqqa tushadi, unda alyuminiy vallarga tegib kristallanadi va hosil boʻlgan polosa stan valiklari orasidan uzluksiz chiqadi. Prokat ishlab chiqarish ch. metallurgiya va mashinasozlik zavodlarida tashkil qilinadi.
Prokat stani — metall quymalarga bosim bilan ishlov berish (prokatlash) uchun moʻljallangan agregat (mashinalar va qurilmalar tizimi). Asosiy ish qismi aylanib turuvchi vallar. Metall shu vallar orasidan oʻtganda prokatla-nadi (shakli oʻzgaradi). P.yeda ishlanadigan materialni ombordan qizdirish pechlari va stan valiklariga keltirish, bir jarayondan ikkinchisiga oʻtkazish, prokatlangan materialni standan olish, maʼlum uzunlikdagi qismlarga boʻlish, markalash, oʻrash, tayyor mahsulotni omborga uzatish va boshqa yordamchi ishlar ham bajariladi.
Prokat stani qachon va qayerda paydo boʻlgani nomaʼlum. Qalayni prokatlash uchun moʻljallangan Prokat stanining rasmi va tafsilotini Leonardo da Vinchi qoldirgan (1495). Temirni sanoatda prokatlash taxminan 18-asrdan boshlangan. Angliya, Germaniya, AQSH, Chexoslavakiya va Rossiyada turli Prokat stani birin-ketin paydo bulgan. Listlarni uzluksiz issiqlayin prokatlash 1892-yilda Teplitsa (Chexoslovakiya) da qoʻllanila boshlandi. Birinchi uzluksiz keng polosali stan 1923-yilda AQShda qurildi, 1930-yilda AQShda trubalarni sovuqlayin prokatlash oʻzlashtirildi. 1940—60 yillarda SSSRda yangi texnologik jarayonlar uchun qoʻllaniladigan turli Prokat stanilar yaratildi. Mahsulot turiga yoki bajariladigan texnologik jarayonga qarab Prokat stani tuzilishi har xil boʻladi. Ish kletlari (Prokat stanining asosiy agregati) dagi vallar soniga, bu kletlarning joylashishiga va prokatlanadigan mahsulot turiga qarab Prokat stani turli xillarga boʻlinadi. Aylanuvchi vallar orasidagi metallni deformatsiyalovchi uskuna asosiy uskuna, yordamchi ishlarni bajaradigan uskuna (qaychilar, arralar, toʻgʻrilash mashinalari, rolgang va boshqalar) yordamchi uskuna deyiladi. Asosiy usku-nalar bir yoki bir necha asosiy liniyalardan iborat boʻladi; ularning har birida uch xil qurilma joylashadi: ish kletlari (bir yoki bir necha) — prokatlash vallari, staninalar, oʻrnatish mexanizmlari, oʻtkazib yuborgichlar, elektr dvigatellar va harakat uzatish qurilmalari.
Vallarning ish kletlaridagi vaziyatiga karab, gorizontal (ikki valli-duo, uch valli-trio, toʻrt valli-kvarto va koʻp valli) hamda universal (vallari ham gorizontal, ham vertikal joylashtirilgan) Prokat stanilarga boʻlinadi. Ish kletlari soniga qarab, Prokat stani bir kletli, ikki kletli va koʻp kletliga boʻlinadi. Bular bir yoki bir nechta li-niyalardan iborat boʻladi.
Prokatlanadigan mahsulot turiga qarab, qisish va zagotovka stanlari (bluming, slyabing, sortli zagotovka, truba tayyorlagichlar); sortli material stanlari (rels-balka, yirik, oʻrta va mayda sortli polosa, sim tayyorlaydigan mashinalar); list stanlari (0,25–50 mm gacha kalinlikdagi listlar tayyorlaydi); truba stanlari (dia-metri 650 mm va undan katta choksiz trubalar tayyorlaydi); sovuklayin prokatlash stanlari (list, lenta, zar qogʻoz va boshqa tayyorlaydi); maxsus stanlar (gʻildirak, halqa va bandaj, shar, oʻzgaruvchan kesimli profillar, tishli gildiraklar tayyorlaydi) boʻladi.
Yirik Prokat stanini a vto m atlasht i-r i sh xom ashyo materialni ombordan olishdan to prokatni tayyor mahsulotlar omboriga keltirishgacha, undan va-gonlrga yuklashgacha boʻlgan texnologik jarayonlarni boshqarish kabi bir kancha lokal tizimlar majmuidan iborat boʻladi. Har qaysi lokal tizimning oʻzi texnologik jarayenlar haqida axborotlarni yigadigan va uzatadigan koʻp va turli xil asboblar — datchiklardan iborat. Bular metall temperaturasi, metallning valga bosimi, ishlanayotgan material parametrlari va boshqa haqida axborot uzatib turadi. Ana shu axborotlar lokal tizimlarnipg disoblash mashinasiga keladi. U kayta ishlanib, ushbu lokal tizimga tegishli boʻlgan Prokat stani mashina va mexanizmlarini boshqarish uchun buyruq beriladi.

Prоkаtlаsh dеb mеtаllning qаrаmа-qаrshi tоmоngа аylаnuvchi vаlоklаri оrаsidаn dеfоrmаtsiyalаnib o’tkаzish jаrаyonigа аytilаdi. Bоshlаng’ich zаgоtоvkа sifаtidа mаssаsi 25 t gаchа vа undаn оrtiq po’lаt quymаlаr (slitki) vа mаssаsi 3 t gаchа yеtаdigаn rаngli mеtаll quymаlаri xizmаt qilаdi. Prоkаtlаsh nаtijаsidа hоsil bo’lgаn buyum prоkаt dеb аtаlib, undаn tаyyor mаhsulоt yoki zаgоtоvkа ko’rinishidа fоydаlаnilаdi. Prоkаtning ko’ndаlаng kеsimi prоfil dеb аtаlаdi. Prоfillаr shаkllаri vа o’lchаmlаrining to’plаmigа sоrtаmеnt dеyilаdi.

Po’lаtdаn ishlаb chiqаrilаdigаn sоrtаmеnt 5 guruhgа bo’linаdi:
1. Sоrtli prоkаt (оddiy vа shаkldоr prоfilli).
2. List prоkаti (list, rulоn, pоlоsа, lеntа).
3. Trubа prоkаti (chоksiz vа pаyvаndlаngаn).
4. Mаxsus prоkаt (vаgоn g’ildirаklаri, bаndаjlаr, shаrlаr).
5. Dаvriy prоkаt (аrmаturа, vаgоn o’qlаri, аvtоmоbil shаtuni vа yarim o’qli zаgоtоvkаlаri).
Prоkаtlаsh usullаri 3 gа bo’linаdi:
1. Bo’ylаmа prоkаtlаsh.
2. Ko’ndаlаng prоkаtlаsh.
3. Ko’ndаlаng-vint bo’ylаb prоkаtlаsh.
Prоkаtlаsh uchun xizmаt qilаdigаn uskunаgа prоkаt stаni dеyilаdi. Prоkаtlаsh stаnlаri uch bеlgi bo’yichа klаssifikаtsiya qilinаdi:
1. Ishchi qаfаsidаgi vаlоklаrning sоni vа jоylаshishi bo’yichа duо, triо, kvаrtо, ko’p vаlоkli vа univеrsаl stаnlаr.
2. Ishchi qаfаslаrining o’zаrо jоylаshishi bo’yichа chiziqli, pоg’оnаli, kеtmа-kеt (to’xtоvsiz) vа yarim to’xtоvsiz stаnlаr. Iishаb chiqаrilаdigаn mаhsulоt turi bo’yichа: siquvchi (blyuming vа slyabing), rеls-bаlkа, sоrtli, sim, pоlоsа. list, trubа vа mаxsus (bаndаj, shаr,...) stаnlаri.
3.Prоkаt stаnining аsоsiy ishchi qismi vаlоk (jo’vа) оqаrtirilgаn yoki yuqоri mustаhkаm cho’yan, uglеrоdli vа lеgirlаngаn po’lаtlаrdаn ishlаb chiqаrilib, ulаrning ishchi yon sirti tеkis yoki kаlibrlаngаn (mа`lum prоfildаgi аriqchаli bo’lgаn) bo’lаdi. Ikki vаlоkning qo’shni аriqchаlаri tаshkil etgаn prоfil kаlibr dеb аtаlаdi.