Shakl o‘zgartirish operatsiyalari А) Teshish va o‘yish operatsiyalari puanson va matritsalarda bajariladi. Turli xil teshiklarni, o‘yiqlarni olish uchun puanson va matritsalarni teshiklarini shakli ham har xil bo‘ladi.
Puansonlarni o‘yib tushirilish uchun, teshik ochish uchun turlari mavjud, matritsalarni ham o‘yib tushirish uchun, teshik ochish uchun turlari bo‘ladi.
Listlarni shakl o‘zgartirish operatsiyasiga quyidagilar kiradi:
B) Bukish. Bukishda zagotovkani deformatsiyalash natijasida uni qatlamlari siqiladi va cho‘ziladi.
53-rasm.
52-rasm. Zagotovkani bukish В) Valsovkalash. Zagotovka yuzida turli burtmalar, qattiq qovurg‘alar hosil qilish operatsiyasi
54-rasm Botirish 55-rasm Valsovkalash va tekislash
D) Botirish. Tekis yuzali zagotovkalardan ichi bo‘sh buyumlarni shtamplash bilan olish operatsiyasiga botirish deyiladi. Botirish yo‘li bilan chuqurrok buyum olish kerak bo‘lsa, buyum ikkinchi marta presslanadi.
B otirish protsessida zagotovka chetlarida burmalar hosil bo‘lishi mumkin. Ular materialni ortiqchaligidan kelib chiqadi. Shtamplashda devori qalin bo‘lsa uncha chuqur bo‘lmagan buyumlarni olishda burmalar uncha chuqur bo‘lmagan buyumlarni olishda burma hosil bo‘lmaydi. Burma hosil bo‘lmasligi uchun zagotovkaning chetlari burma tutqichlar bilan siqib qo‘yiladi.
Е) Siqish. Bunda zagotovkaning perimetri
56-расм. Заготовкани kichraytiriladi. Bunda asbob faqat matritsani o‘zidan iborat bo‘ladi, puanson bo‘lmaydi.
Ж) Qattiq qovurg‘alar olish uchun shtamplash.
Bunda list zagotovkalar uchastkalarini cho‘zilganligi hisobiga chuqurliklar yoki do‘ngliklar hosil qilishdir.
И) List buyumlarni to‘g‘rilash.
7-rasm. Qattik qovurg‘a hosil List buyumlarini egilgan uchastkasini to‘g‘rilash qilish silliq yuzali shtamplar yordamida bajariladi.
Agarda listlarni egri chiziqli qontur bo‘yicha qirqish kerak bo‘lsa diskli pichoqlardan foydalaniladi. Qaychilarda buyumni kesish uchun kuch
Р=ВSер1.25 , кг Gilotin pichoqlarda kesish uchun
13-rasm.List buyumlarini P 0.5S вкг tekislash tg
Bunda, R- kesim kuchi;
58-rasm.Uyish operatsiyasi.
cho‘zish cho‘zish shtamplarida bajariladi.
1.Puanson;
2.Buyumni bukilmasligi uchun qisqich;
V-zagotovka kengligi; S-zagotovka qalinligi;
(yer- qirqishga qarshilik.
Listlarni sovuqlayin shtamplashda qilinganda eng murakkab operatsiyalardan biri
hisoblanadi. Bu operatsiyalar
3.Матрица.
Shtamplash uchun shtamplarni asosiy ish organlari puanson-harakat qiluvchi qism formasi har xil bo‘ladi va matritsaning harakatsiz qismi shtampni asosi hisoblanadi. List po‘latlarga
59-rasm.Cho‘zish operatsiyasi. shtamplashdan oldin ba’zan uni to‘g‘rilashga to‘g‘ri keladi. To‘g‘rilash uchun maxsus qurilmalar mavjud.
61-rasm. List qayirish mashinasida
qayirish etaplari mashinalarida bajariladi. Odatda, bunday mashinalarning pastki jo‘valarini diametri kichik, balandligi esa katta bo‘ladi.