Reja: kirish prokatlash maxsulotlari. List materiallarini shtamplash. Kukun materiallaridan detallar tayyorlash. Xulosa foydalanilgan adabiyotlar kirish

Shtamplashni maxsus usullari
K ichik seriyadagi detallarni shtamp yordamida olish ancha qimmatga tushadi.
Shuning uchun shtamplashni ba’zi usullarini qo‘llash mumkin.

1. 
   Mexanik shtamplash;
   
2. 
   Gidravlik shtamplash;
   

62-_{rasm. Plastik cho‘zish} 3. Portlash bilan shtamplash;
4. Zagotovka elementlari bo‘yicha
shtamplash.
Rezinada shtamplash krivoship shtamplash presslarida bajarilib, asosan rangli metal va qotishmalarini qalinligi 2 mm gacha bo‘lgan, kam uglerodli po‘lat listlarni, metalmaslarni shtamplash mumkin. Bunda puanson yoki matritsa

63-rasm. Rezinada shtamplash sxemasi
metaldan qilinib, ikkinchi qismi qattik rezinadan qilinadi.
Gidravlik shtamplashda zagotovka ajraluvchi matritsaga o‘rnatiladi va katta bosimda suyuqlik yoki gaz beriladi. Natijada zagotovka matritsani shaklini oladi.
1 -Matritsa; 2-Qobiq; 3-Suyuqlik.
64-rasm.Gidravlik shtamplash Portlatish bilan shtamplash asosan qattiq qotishmalardan, yomon deformatsiyalanadigan materialdan olinadigan detallar shtamplanadi.
Portlatish bilan shtamplashning mohiyati 65-rasm. Portlatish bilan quyidagicha zagotovka gaz yoki suyuqlikdan katta shtamplanish sxemasi bosimda hosil bo‘lgan kuch hisobiga matritsa bo‘shlig‘i shaklini qabul qiladi. Zagotovka hosil bo‘lgan katta energiya hisobiga katta tezlik bilan deformatsiyalanadi.
Sharli, murakkab, katta buyumlarni shtamplashda, ularni shtamplash noqulay yoki shtamplarni o‘lchamlari juda katta bo‘ladi va olinadigan qonstruksiya murakkab bo‘ladi. Bunday hollarda, buyum elementlari bo‘yicha shtamplab olinib, so‘ng bo‘laklari payvandlanadi. Eskizlardagi detallarni uchta sodda bo‘laklari shtamplab olinib, so‘ng payvandlansa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Rangli metallarni bosim ostida ishlash
Rangli metallardan alyuminiy va qotishmalarini, titan va uni qotishmalarini, magniy va uni qotishmalarini bosim ostida ishlanib, detallar tayyorlanadi.
Titan va uni qotishmalarini dastlab 7900 S
ga qizdirilib bolg‘alash bajariladi, faqat 66-rasm. Elementlar bo‘yicha deformatsiya tezligi po‘latnikiga nisbatan shtamplari. kichikroq bo‘ladi. Tayyor zagotovkani mexanik
xossasini yaxshilash uchun yumshatiladi.
Shtamplashda ham uni 870-980 0 S ga qizdirilib bajariladi. Titan va uning qotishmalari po‘latga nisbatan kam deformatsiyalanadi.
Yoyish ham po‘latni yoygandek prokat stanlarida bajarilib listli prokat olishda sovuq hamda issiq holda bajarilib, issiq holda yoyishda zagotovka 105011000S qizdiriladi. Presslash yo‘li bilan har xil simlar, truba va profillarni olish mumkin.
Presslash vaqtida zagotovkani yuzi grafit va boshqa qo‘shimchalar bilan moylanadi.
Alyuminiy va qotishmalarini bosim ostida ishlashda alyuminiy qotishmalarini yoyish bilan listlar va lentalar olinib, boshlang‘ich material sifatida quymalardan foydalaniladi. l=3000-7000mm, V=1000-1500 mm va h=200-400 mm. List va lentalarni yuzalari sifatli, toza bo‘lishi uchun alyuminiy qotishmasi quymani har tomoni frezalanib tozalanadi.
Qo‘p hollarda, alyuminiy qotishmasidan list va lentalar olish sovuq holda stanlarda bajariladi. 6-0.6 mmgacha bo‘lgan prokatkadan so‘ng listlar qirqiladi, termik ishlanadi, to‘g‘rilanadi, kavsharlanadi, bo‘yaladi, sifati nazorat qilinib, markalanib, ishlab chiqarishga chiqariladi.
Bolg‘alash va presslash 380 0 S ga qizdirilib bajariladi. Presslash bilan sim, trubalar olinadi. Cho‘zish qoeffitsiyenti (=4-10 gacha presslashda grafit va mashina moyi bilan moylanadi. Cho‘zish yo‘li bilan 1-6 mm simlar olinadi.
Buyumni bosim bilan shtamp yordamida ishlab uni shaklini o’zgartirish operatsiyasiga shtamplash deb ataladi. SHtampni tuzilishi va shakli olinadigan zagotovkaniқiga uxshagan қolip.

1-rasm. SHtamplash.

2-rasm. Yopik shtamplash sxemasi.
1.Yuқorgi shtamp. 2.Zagotovka 3.Ostki shtamp 4.Arayish 5.Itargich
Metal қoliplar. SHtamplar bir xil buyumlarni qo’plab seriyalab ishlab chiқarishda katta ahamiyatga ega.
SHtamplar kattik va mustahkam Legerlangan Po’latlardan tayyorlanadi. SHtamplarni tayyorlash juda qo’p vakt va mablag talab etadi. Lekin qo’plab buyum ishlab chiқarilganda hamma harajatlar qoplanadi. SHtamplangan poqovkalar bolgalangan poqovkalardan arzon, yuқori unumli, o’lchamlari aniқ va tinik bo’ladi.shtamplar ajralma kilib yasaladi. SHtampning yuқori bulagi ustki shtamp deb, pastki bulagi esa, pastki shtamp deb ataladi. SHtamplar bilan avtotraktorlar, u/x mashinalar, samolyot, vagon va sanoatning juda qo’p tarmoklarida ishlatiladi. SHtamplashda zagotovka uchun kerak bo’lgan aniқ metal mikdorini aniқlash katta ahamiyatga ega. Betni kuchirish yetarli mikdorda bulmasa shtamp bushligi tulmaydi, qo’p bulsa metalni ortikchasi қolip bushliklar atrofida qalin arayishi hosil bo’ladi. Bu arayishlarni keyinchalik kirkish va tozalash uchun qo’p vakt ketadi.
Boshlangich material sifatida sort prokati va davriy prokat profilidir.
Kerak bo’lgan materialni kuyidagi formula bilan topiladi.
Gib=Gpok+Gpr+Gkuy
G_b-zagotovka uchun zarur bo’lgan metal ogirligi

3-rasm. Zagotovkalarni shtamplash etaplari.
G_pok-arayishga chiққan metal oғirligi, kg
G_zag- kuyindiga chiққan metal oғirligi,kg
G_ug-metal ogirligi
SHtamplar sodda bitta operatsiyani bajarish uchun va murakkab bir vaktni uzida bir necha operatsiyalarni bajarish uchun (shtamp yuzida bir kancha arikchalar mavjud)
Torayish ogirligi kuyidagi formuladan topiladi.
G  (0.50.8) f₃ S
Bunda, -metalni solishtirma ogirligi g/sm²
S- poqovkaning perimetri
f- aralashmaning kundalang kesimi yuzasi, mm²
SHtamplash uchun mashinalar. SHtamplash molotlarida, shtamplash presslarida, gidravlik va friktsion presslarda gorizont shtamplash mashinalarda bajariladi.
Issik hajmli shtamplashni ochik va yopik turlari bo’ladi.
Ochik shtamplarda shtampni kesimini chetki kirralari buyicha arikcha kilinib, shtamplash vaktida bosim hisobiga ortiқcha metall arayish bo’lib chiqadi.
Yopik shtamplashda metalni deformatsiyalanishi berk fazoda bajariladi. Metalni shtamplash natijasida arayish chikmaydi.
Buyumlarni issiklayin shtamplarni umumiy texnologik operatsiyalar kuyidagicha:
Zagotovkani kirkish, zagotovkani kizdirish, shtamplash (agar zagotovka murakkab bulsa, uni bir necha marta shtamplab shtamp holiga keltiriladi) Aralashmani tozalash, termik ishlash kuyindidan tozalash, kerak hollarda sovuklayin kalibirlashdan iborat.
SHtamplashni bir necha almashinuvchi operatsiyalarini aloxida shtamp arikchalarida bajariladi. Misol issiklayin shtamplarida zagotovkani o’lchamlari bolgalab olingan poqovkaniқidan aniқroқ bo’ladi. Kizdirib shtamplashda kizigan buyum yuzasidagi kuyindidan tozalash kerak aks holda kuyindi zarralari metall yuzasiga kirishi mumkin.
Metallarni shtamplash ishlab chiқarish qorxonalarida poqovkalarini tayyorlashda krivoship-shtamplash presslari keng tarkalgan. Bolgalash mashinalarida shtamplashga karaganda aniқ o’lchamli, sifatli, kam metall isrof bo’ladi. Krivoship-shtamplash presslarini kuchi 5000-8000 kg bo’lib bir minutda 3590 marta uriladi. Molotlar bilan shtamplashda urish natijasida deformatsiya asosan zagotovkani yuza katlamida bulsa, krivoship-shtamplash presslarida deformatsiya kichikdan kattalashib borgani uchun zagotovkani deformatsiyasi bir tekisda bo’ladi. Eng qo’p ishlatiladigan krivoship va gidravlik presslar bo’lib, krivoship shtamplash pressini sxemasi 4-rasmda berilgan.

4-rasm. Krivoship shtamplash presslash.
1.Remenli uzatma. 2. Elektrodvigatel 3.Tormoz 4.SHatun 5.Polzun 6.Stol 7. Mufta
8. Tishli uzatma 9.Val