Reja: Konstitutsiya tushunchasi va mohiyati

Konstitutsiyalarning tuzilishi
Ko’pchilik Konstitutsiyalar muqaddima (preambula), asosiy norma tiv qism va yakunlovchi qismdan iborat bo’ladi.
Muqaddima qismida jamiyat va davlat taraqqiyotining asosiy bosqichlari hamda rivojlanish istiqbollari ko’rsatib beriladi.
Asosiy qism bo’lim, bob va moddalardan tashkil topadi. Masalan, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Muqaddima, olti bo’lim,
27 bob va155 modadan iborat.
Yakunlovchi qism esa davlat hokimiyatining davomiyligini ta’minlashga qaratilgan bo’ladi.
Ayrim Konstitutsiyalarda ularga kiritilgan qo’shimchlar hajmi juda kata bo’ladi. Ba’zi konstitutsiyalarda esa ilovalar ham bo’ladi.
Konstitutsiyani qabul qilish usullari
Ta’sis (konstitutsiyaviy) majlis tomonidan. Braziliya(1988), Portugaliya(1976), Bolgariya(1991), Ruminiya(1991) Konstitutsiyalarishuusulbilanqabulqilingan.
Amaldagi parlamrnt tomonidan–O’zbekiston(1992) Хitoy(1992), Tanzaniya(1977) Konstitutsiyalari misolida.
Referendum yo’libilan-Rossiya(1993), Fransiya(1958), Qozog’ston(1995), Kuba(1976), Chili(1980) kabi davlat konstitutsiyalari referendum yo’li bilan qabul qilingan.
Ko’pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda Konstitutsiyalar xadya etish yoli bilan ham qabul qilinadi.

Xadya etishning 3 xil yoli mavjud:

1. Mutloq monarxiya sharoitida Konstitutsiyani o’z xalqiga podsho, qirol, sulton, monarx xadya qiladi. Buni Nepal (1962), SaudiyaArabistoni (1992) Konstitutsiyalari misolida ko’rishimiz mumkin.
2.Metropoliya mustamlakachi davlat o’z mustamlakasiga Konstitutsiya xadya qiladi va uning mustaqil davlatligini tan oladi. Buyuk Britaniya 1979 yil Zim bab vega Konstitutsiya xadya qilgan.
3. Harbiy yoki revolyutsion Kengash Konstitutsiyani xadya qiladi. Masalan, Misr, Suriya, Iroq, Afg’oniston Konstitutsiyalari shu tarzda qabul qilingan.
Konstitutsiyani o’zgartirish tartibi
Konstitutsiyaga o’zgartirish kiritishning alohida murakkab tartib uni barqarorligini ta’minlashga qaratilgandir. Shu bilan birga Konstitutsiyaning ayrim qismlari umuman o’zgartirilishi mumkin emas. Masalan, Fransiyada respublika boshqaruv shakli, Germaniya dadavlatning federetiv tuzilishi, Braziliyada hokimiyat vakolatlarini taqsimlash prinsipi o’zgartirilishi mumkin emas.
Ayrim davlatlarda Konstitutsiyaning ayrim boblari o’zgartirilishi mumkin emas. Masalan, Rossiya Konstitutsiyasining 1, 2 va 9- boblari o’zgartirilishi mumkin emas.
Ko’pchilik davlatlarda Konstitutsiya moddalarini o’zgartirish uchun mutloq ko’p ovoz olish kerak
(odatda2/3). Federetiv davlatlarda federatsiya sub’ektlarining ko’pchiligi (Rossiyada 2/3 qismi, AQSH da3/4 qismi) roziligini (ratifikatsiya qilishi) talab etiladi. Xindiston, Kanada, Pokistonda esa federatsiya sub’ektlarining roziligi talab qilinmaydi.
Unchalik muhim bo’lmagan o’zgartirishlar oddiy ko’pchilik ovoz bilan kiritilishi mumkin (Xindiston). Vengriyada Konstitutsiyaga o’zgartirish kiritish tartibi referendum yo’li bilan amalga oshirilishi mumkin emas.
Ba’zi xollarda esa Konstitutsiyaga o’zgartirish kirirtishni qonun tashabbusiga ega bo’lgan barcha sub’ektlarning o’zlarigina taklif eta olmaydilar. Masalan, Gretsiuada Prezident va parlamentning 150 deputat roziligi bilan, Avstriyada boshqa sub’ektlar bilan birga xalq tashabbusi, ya’ni 100 ming kishi imzosi bilan, Italiyada 50 ming imzo bilan o’zgartirishlar taklif qilinishi mumkin.