Reja: Modda tuzilishi va uning turlari

Mavzu: Moddalar tuzilishi ( qattiq, suyuq, gaz va plazma holatlar. Elementar zarrachalar, amorf va kristall moddalar. Suyuq kristallar).
Reja:

1. 
   Modda tuzilishi va uning turlari
   
2. 
   Elementar zarrachalar haqida tushuncha
   
3. 
   Amorf va kristall moddalar haqida
   
4. 
   Suyuq kristallar.
   

Har qanday modda tashqi sharoitiga qarab to’rt xil agregat holatda qattiq, suyuq, gaz va plazma holatida bo’lishi mumkin. Moddalarni agregat holati uni tashkil qilgan zarrachalar ( molekula, atom, ion) orasidagi o’zaro ta’sir kuchlari va unga qarama qarshi bo’lgan tartibsizlik harakati, ichki energiya parametrlariga bog’liq. Agar zarrachalararo ta’sir kuchlari ichki energiyadan yuqori bo’lsa, bunday sharoitda modda past (suyuq yoki qattiq) agregat holatida bo’ladi. Tashqi ta’sirlar natijasida ichki energiyaning ortishi zarrachalararo ta’sir kuchlarining uzulishiga olib keladi. Natijada modda yuqori ( suyuq yoki gaz) agregat holatiga o’tadi.

Qattiq holat. Moddalarning hammasi ham 4 xil agregat holatda bo’lmaydi. Masalan qattiq xoldagi CaCO₃ qizdirilganda suyuq holatda o’tmasdan parchalanib ketadi. Shuningdek yod qattiq holatdan to’g’ridan to’g’ri gaz holatga o’tib ketadi. Lekin deyarli barcha moddalar qattiq holatga erisha oladi. Agar sistemaning ichki energiyasi pasaytirilsa, sistemani tashkil qilgan zarrachalarning harakati susayadi va tartibli joylashadi. Qattiq holatida moddalarni tashkil qiluvchi zarrachalar tartibli holatda deyarli harakatsiz bo’ladi.

Bunday holat kristall holat deyiladi. Harakat 0 K, ya’ni -273,15⁰ C haroratda barcha modda molekulalari harakatsiz holatda kristall tuzulishli bo’ladi. Ammo, bunday haroratga erishish amalda mumkin emas. Kristall holatQattiq moddalar ichki tuzukishiga ya’ni zarrachalarning bir biriga nisbatan qanday tartibda joylashganligiga qarab Kristal va amorf moddalarga bo’linadi. Bir moddaning o’zi ham Kristal ham holatda bo’lishi mumkin. (Masalan: kristall holatdagi kvars amorf holatdagi qumtuproq) lekin Kristal holat doimo amorf holatga qaraganda batqaror bo’ladi. Kristall moddalar ma’lum yo‘nalishda bir-biriga yopishgan, ulangan bo‘lib ular shunday joyidan sinib tekis yoqli bo‘laklarga ajraladi. Amorf holat Tabiatda amorf holatdagi moddalar kristall moddalarga qaraganda kamroq uchraydi. Tsbiiy va suniy smolalar doimo amorf holatda bo’ladi. Amorf jismlarning eng tipik vakili odatdagi silikat shishadir. Shu sababli amorf holatni shishasimon holat deb yuritiladi. Amorf moddalar tuzulishi jihatdan suyuqliklarga o’xshaydi va ulardan zarrachalarning harakatchanligi juda kamligi bilan farq qiladi. Su sababli amorf moddalar o’ta sovitilgan suyuqliklarga o’xshatiladi.