Reja: Suv resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishni huquqiy holatining tushunchasi va xususiyatlari

Suv resurslarini muhofaza qilish va ulardan foydalanishning huquqiy holati
Reja:


1. Suv resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilishni huquqiy holatining tushunchasi va xususiyatlari.
2. Davlat suv fondi va uning boshqaruv organlari.
3. Suvdan foydalanish huquqi tushunchasi va turlari. Suvdan foydalanish huquqining paydo bo`lishi va bekor bo`lish asoslari.
4. Suvdan foydalanuvchilarning huquq va majburiyatlari.

Tabiat boyliklari orasida suv alohida o`rin tutadi. Chunki barcha tirik jonzotlar hayotining asosiy manbai suvdir. Suvsiz hayot bo`lishi mumkin emas. Hattoki ota bobolarimiz suvni toza saqlashga, undan oqilona foydalanishga alohida e'tibor berganlar. Shuning uchun ham ular "Suv zar - suvchi zargar", "Suv uchun kurash - hayot uchun kurash", deb bejiz aytishmagan.

Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida va ekologik tanglik bor paytda mustaqil O`zbekiston Respublikasining fuqarolari tabiatning barcha boyliklari qatori, suv resurslariga ehtiyojlari benihoya katta. Kelajak avlodimizning taqdiri, baquvvatligi, sog`ligi obi-hayotimiz bilan bog`liq ekan, demak, ayni shu kunlarda qabul qilinayotgan suv to`g`risidagi qonun, qaror va farmonlar, suv boyliklaridan oqilona foydalanish, uni bulg`anish va ifloslanish hamda kamayib ketishidan saqlash ishiga ko`maklashishi lozim. Asosan suv resurslarini huquqiy ekologik muhofaza qilish maqsadida huquqiy ilmiy yo`nalishni kuchaytirish maqsadga muvofiqdir.
Yuqoridagi talablar hamda suv resurslaridan foydalanish va ularni huquqiy muhofaza qilish, umuman olganda suv resurslari bilan bog`liq barcha muammolar, O`zbekiston Respublikasining "Suv va suvdan foydalanish to`g`risida"gi 1993 yil 6 mayda qabul qilingan qonunida¹ o`z aksini topdi.
O`zbekiston Respublikasining 1993 yil 6 mayda qabul qilingan "Suv va suvdan foydalanish to`g`risida"gi qonunning 3-moddasiga asosan, "Suv O`zbekiston Respublikasining davlat mulki - umummilliy boylik hisoblanadi, suvdan oqilona foydalanish lozim bo`lib, u davlat tomonidan qo`riqlanadi."
Ushbu qonunga asosan, O`zbekiston Respublikasining yagona davlat suv fondi:
- Daryolar, ko`llar, suv omborlari, boshqa yer usti suv havzalari va suv manbalari, kanal va havuzlarning suvlaridan;
- Yer osti suvlari va muzliklardan iboratdir. Davlatlararo daryolar - Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon daryosi, Orol dengizi va boshqa suvlardan foydalanish huquqi davlatlararo bitimlarda belgilab beriladi.
Mazkur qonunning 18-moddasida ko`rsatilganidek, "mulkchilikning barcha shaklidagi korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, fermer va dehqon xo`jaliklari va O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, boshqa davlatlarning fuqarolari hamda fuqaroligi bo`lmagan shaxslar suvdan foydalanuvchilar bo`lishlari mumkin. Qonunlarda nazarda tutilgan hollarda boshqa tashkilotlar va shaxslar ham suvdan foydalanuvchi bo`lishlari mumkin."
O`zbekiston Respublikasining Yer Kodeksining 39-moddasi "Yer egasi, yerdan foydalanuvchi, ijarachi va yer uchastkasi mulkdorining huquqlari" sifatida barcha yer egalari, yerdan foydalanuvchichlar, yer uchastkalari ijarachilari va mulkdorlari ham suv resurslaridan oqilona foydalanishlari va ularni muhofaza qilishlari shart.
Bundan tashqari O`zbekiston Respublikasi "Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida"gi qonunining 19-moddasida "Suvlar va suv havzalaridan foydalanish shartlari" ham aniq ko`rsatilgan.
Jumladan, unda O`zbekiston Respublikasi hududidagi yer usti, yer osti va dengiz suvlaridan zarur miqdordagi suvning tabiiy aylanishini saqlash, uning normativida ko`rsatilgan darajada tozaligini ta'minlash, suv o`simliklari va hayvonlarini asrash, suv havzalarning ifloslanishiga yo`l qo`ymaslik, ularda ekologiya muvozanatini saqlash va suv havzasiga landshaft elementi sifatida ziyon yetkazmaslik sharti bilan yo`l qo`yiladi.
Suv resurslarini huquqiy ekologik jihatdan muhofaza qilish O`zbekiston Respublikasining "Suv va suvdan foydalanish to`g`risida"gi Qonunning XXIV bobi, 97-102 moddalarida ko`rsatilgan.
Mustaqil respublikamizda suvni muhofaza qilish vazifalari shundan iboratki, "Hamma suvlar (suv obyektlari) aholi sog`lig`iga zarar yetkazishi, shuningdek baliq zahiralarining kamayishi, suv ta'minoti sharoitining yomonlashishi hamda suvning fizikaviy, kimyoviy va biologik hossalari pasayishi, suvning tabiiy tozalanish xususiyati kamayishi, suvning gidrologik va gidrogeologik rejimining buzilishi natijasida kelib chiqadigan boshqa ko`ngilsiz hodisalarga olib kelishi hollaridan muhofaza qilinishi kerak.
Suvni muhofaza qilish tadbirlarini barcha ochiq suv havzalari, yer osti suv manbalarida ular markazlashgan yoki markazlashmagan suv ta'minoti uchun foydalaniladimi-yo`qmi, bundan qat'iy nazar, amalga oshiriladi.
Sanitariya maishiy suv ta'minotidan foydalanadigan rayonlarda sanitariya muhofaza zonasi yaratish zarur. Bunday hollarda sanitariya nazorati organlari va shu territoriyadagi suvdan foydalanishni va muhofaza qilishni boshqaradigan organlarga quyidagi hajmda yer ajratiladi:
- ochiq suv havzalari uchun 100 m. Suvning ikkala qirg`og`iga inspektorlik yo`llari qilinadi, ko`kalamzorlashtiriladi, shahar doirasida esa qirg`oqlar qo`shimcha ravishda obod qilinadi;
- o`zanli va suv quyilib turadigan suv ombori uchun 300 m chor atrofi muhofaza qilinadi;
- artezian quduq uchun foydalaniladigan ayrim quduqlar, buloqlar va chashmalar yoki yer osti suvlari usti 30 m radiusda suvga chidamli materiallar bilan tom qilib, yopiladi, maydoni kamida 0,25 ga bo`ladi;
- ayrim quduqlar uchun yer osti suvi yoki infiltratsion suvdan foydalanganda 30 m radiusda usti yopiladi, maydoni kamida 0,75 ga bo`ladi.
Xullas, suvdan huquqiy ekologik foydalanish, suvdan foydalanish huquqiga ega bo`lish, uni tasarruf etish, undan oqilona, tejamkorlik bilan foydalanish, uni ekologik muhofaza qilish, foydalanilayotgan suv manbalaridan tegishli qonunlar asosida foydalanish, suvni sanitariya -epidemiya qoidalari asosida saqlash va undan foydalanish, agarda yuqoridagi talablarga rioya qilinmasa hattoki suvdan foydalanish huquqidan mahrum qilish kabi elementlar bilan chambarchas bog`liq. Umuman olganda suvni ekologik muhofaza qilish ishini yanada yaxshilash - demak bu hayotni yaxshilash, uzoq-umr ko`rishdir, desak xato qilmaymiz.