Reja: Tilni o‘rganish metodlari va metodologiyasi

2-TOPSHIRIQ: TEZKOR SO’ROV
Quyidagi ta’riflar qaysi metodga tegishliligini aniqlang.
1. O’zaro qarindosh va qarindosh bo’lmagan tillar, struktor jihatdan qiyosiy o’rganilib, ular tuzilishiga xos xususiyatlar umumiy va farqli tomonlar aniqlanadi.
2. Tarixiy metod bo’lib, tarixan tashkil topganligi bilan, qo’llanilishiga ko’ra uzoq o’tmish bilan bog’lanishiga ko’ra o’ziga xosdir.

3. Ushbu metod asosida tillar, til faktlari, hodisalari ilmiylik prinsipi nuqtayi nazaridan o’rganiladi, tavsif qilinadi.

1	Tipologik metod
2	Tarixiy-qiyosiy metod
3	Tavsifiy metod

TUSHUNCHALAR TAHLILI METODI

Atamaning o’zbek tilida nomlanishi	Atamaning ingliz tilida nomlanishi	Atamaning rus tilida nomlanishi	Atamaning izohi
qiyosiy-tarixiy metod	comparative-historical method	сравнительно-исторический метод	tillar va ularning tarixini qiyoslab o‘rganish
substansiya	substation	субстанция	biror tovushni boshqa tovush bosishi
distributsiya	distribution	дистрибуция	tildagi unsurlarning gap tarkibida joylashish o‘rni, bir elementning boshqa element bilan birikish qobiliyati
bevosita tahlil metodi	the method of direct analysis	метод анализа по непосредствен- ным составляющим	nutq birliklari (so‘z birikmasi va gaplar) tuzilishi, qanday qismlardan tashkil topishi, ular orasidagi munosabat, aloqalarni o‘rganish.
transformatsion tahlil	transformational analysis	метод трансформацион-ного анализа	konstruksiyalarning muayyan qoidalar asosida boshqa shaklga, ko‘rinishga ega bo‘lishi, ya’ni transformatsiyalanishi
avtomatik tahlil metodi	automatic analysis method	метод автоматического анализа	EHM, kompyuterlar yordamida tilni lisoniy birliklar, formal qismlarga ajratish orqali bir tildagi lisoniy birliklar mazmunini boshqa tilga ko‘chirish

statistik tahlil metodi	statistics analysis method	метод статистического анализа
lisoniy birliklarning nutq faoliyatidagi, asosan matndagi qo‘llanish miqdorini tadqiq qilish

TOPSHIRIQ 4. To’g’ri/Noto’g’ri (True/False)
1. Metodologiya bu – tadqiqotchining ilmiy dunyoqarashi, uning tadqiq manbaini qanday tushunishi, unga qaysi metod bilan yondashishi, u haqda nazariy yoki amaliy bilimlar hosil qilishidir.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

2. Metodning ilmiy, falsafiy ko’rinishlari mavjud.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

3. Diaxron tadqiq metodlariga: tasviriy, qiyosiy-tarixiy, chog’ishtirish, tarixiy-qiyosiy, tipologik metodlari kiradi.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

4. Qiyosiy-tarixiy metodning maqsadi tillarni umumlashtirishdan iborat.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

5. Qiyosiy-tarixiy metodning asoschilari F. Bopp, R. Rask, Ya. Grimm, A. Vostokov hisoblanadi.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

6. Distributiv tahlil metodining maqsadi lisoniy birliklarning nutqda joylashgan o’rnini, muayyan tartibda kelishini, o’zaro bog’lanishini o’rganishdan iborat.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

7. Distributsiya – lisoniy birliklarni fonetik tahlil qilish jarayonidir.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

8. Metodika – tadqiqotchining tadqiqot obyektini tekshirish usuli, individual ish olib boorish usuli, faktlarni yig’ish, tahlil qilib, umumlashtirish jarayonidir.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

9. Chog’ishtirish metodi ikki va undan ortiq qarindosh yoki qarindosh bo’lmagan tillarni – til hodisalarini o’zaro qiyoslash usulidir.

• To`g`ri
  

• Noto`g`ri
  

10. Sinxron tadqiqot metodlariga quyidagilar kiradi. Tasviriy metod, qiyosiy-tarixiy metod, chog’ishtirish metodi, tipologik metod.

• To`g`ri
  

• 
  
  Noto`g`ri