Research in educational sciences volume 2

Kalomi Jomi' (ar. – jamlovchi, umumlashtiruvchi so„z) – she'rda yoki baytda pand-nasihat, o„git, axloq-odobga oid, zamona va zamondoshlardan shikoyat bilan bog„liq fikrlarni keltirishga asoslangan she'riy san'at. Kalomi jomi' haqidagi dastlabki ma'lumot Umar Roduyoniyning “Tarjumon ul-balog„a” (11-a.) asarida keltirilgan bo„lib, muallif ushbu san'atga quyidagicha ta'rif beradi: “Balog„at ilmiga xos san'atlardan biri shundan iboratki, bunda Shoir o„z nutqini hikmatli so„z, pand- nasihat, taqdirdan shikoyat va shu kabilar bilan bezaydi”. Shunga o„xshash fikrlar ilmi badi'ga doir forsiy tildagi boshqa mumtoz manbalar: Rashididdin Vatvotning “Hadoyiq us-sehr” (12-a.), Sharafiddin Romiyning “Haqoyiq ul-hadoyiq” (14-a.), Husayn Voiz Koshifiyning “Badoyi' ul-afkor” (15-a.), Atoulloh Husayniyning
―Badoyi' us-sanoyi'‖ (15-a.) asarlarida ham bayon qilingan. Turkiy adabiyotshunoslikda K.j. haqidagi ilk ma'lumot Shayx Ahmad Taroziyning “Funun ul-balog„a” (1436-37) asarida keltirilgan.
Alisher Navoiy asarlarining deyarli barchasida pand-nasihat, o„git, axloq- odobga doir fikrlarni uchratish mumkin. Xususan, “Nazm ul-javohir”dagi ruboiylar boshdan-oyoq kalomi jomi' san'ati asosida yozilgan. Masalan:
Har kimki habibing o‗lsa evrul boshig‗a, Mahv o‗l yuzig‗a, jonni fndo qil qoshig‗a, Tosh ursa, ravoningni tufayl et boshig‗a, Tajdidi muhabbat angla bormoq qoshig‗a.
Navoiy g„azallarining aksariyatida axloqiy yoki ijtimoiy ruhdagi baytlar uchraydi. Shuningdek, to„laligicha ijtimoiy-axloqiy masalalarga bag„ishlangan ko„plab g„azallar mavjud. Masalan, Shoirning quyidagi matla'li g„azali zamon va zamona ahlidan shikoyat asosiga qurilgan:
Topmadim ahli zamon ichra bir andoq hamdame Kim, zamon osibidin bir-birga aytishsoq g‗ame.
(Navodir ush-shabob, 576-g„azal)
Kalomi jomi' san'ati Alisher Navoiyning faqat lirik she'rlarida emas, balki “Xamsa” tarkibidagi dostonlar, “Lison ut-tayr” dostoni va boshqa nasriy asarlari tarkibidagi she'riy parchalarda ham qo„llanilgan.