Respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent davlat texnika universiteti qo‘qon filiali ijtimoiy va gumanitar fanlar kafedrasi dinshunoslik uslubiy qo‘llanma Bakalavrning barcha ta’lim yo‘nalishlari uchun qo‘qon-2023

«Musulmon birodarlar» jamoasi («Jamoat al-Ixvon al-muslimin»). «Musulmon birodarlar» harakatiga 1928 yil mart oyida Misrning Ismoiliya shahrida Hasan al-Banno (1906-1949) tomonidan asos solingan. Tashkilotning asosiy g‘oyalari Hasan al-Banno va Said Qutb tomonidan targ‘ib qilingan.
«Musulmon birodarlar» o‘z tarixida bir necha bosqichlarini bosib o‘tgan. Dastlab «Musulmon birodarlar» tashkiloti XX asr birinchi yarmida mavjud bo‘lgan ko‘p sonli mayda islomiy guruhlardan biri hisoblanardi. Shuning uchun Hasan al-Banno o‘z targ‘ibotlarini odamlarga kengroq yoyish maqsadida, Misrning bir qancha shaharlariga safar uyushtirgan. Keyinchalik esa turli shahar va mintaqalarga o‘zining vakillarini yuborgan. Bunday safarlar natijasida, qisqa vaqt ichida, ya’ni 1930-yillar oxiriga borib, mamlakatning deyarli barcha mintaqasida tashkilotning bo‘limlari faoliyat yurita boshlagan. Tashkilot «Alloh – bizning maqsadimiz, Qur’on – qomusimiz, Payg‘ambar – bizning yetakchimiz, Jihod – bizning yo‘limiz va Alloh yo‘lida qurbon bo‘lish bizning eng oliy orzuimizdir» degan tamoyilni o‘zining bosh shiori qilib olgan.
1950-1960 yillarda «Musulmon birodarlar»ga rahbarlik qilgan Sayyid Qutb tashkilot faoliyatining yanada radikallashuviga zamin yaratdi. Xususan, u 1965 yilda yozgan «Yo‘ldagi belgilar» kitobida arab jamiyati «johiliya» davriga qaytib, ma’naviy tanazzulga uchradi, bunday vaziyatda asl dindorlar jamiyatdan ajralib, alohida jamoalar tuzishlari hamda johiliyaga aylangan jamiyatni islomlashtirish uchun jihod olib borishlari lozim, degan g‘oyani ilgari surdi. Bunda u «jihod» tushunchasini dinsizlarga hatto, uning talqiniga qo‘shilmagan musulmonlarga qarshi qurolli kurash ma’nosida qo‘llay boshladi. Said Qutb ilk marta dunyoviy hukumat va o‘ziga qo‘shilmagan musulmonlarga nisbatan «takfir» (kofirlikda ayblash)ni qo‘llagan holda islomga umuman yot bo‘lgan – «fitna» (amaldagi davlat tuzumiga qarshi qurolli qo‘zg‘olon ko‘tarish amaliyoti)ni yoqlab chiqdi. Hozirda faoliyat yuritayotgan qator diniy-ekstremistik tashkilotlar uchun ham bunday yondashuv mafkuraviy asos bo‘lib xizmat qildi.
Hizbut-tahrir al-islomiy. (Islom ozodlik partiyasi). «Hizbchilar», «tahrirchilar» deb ham yuritiladi. Falastinlik Taqiyiddin Nabahoniy (1909-1979) mazkur ekstremistik tashkilotning asoschisi hisoblanadi. Isroil davlatini tashkil etish haqidagi BMT qaroridan keyin 1947 yilda oilasini olib, Falastindan Bayrutga ko‘chgan. Aslida Misrdagi «Musulmon birodarlar» tashkiloti a’zosi bo‘lgan Nabahoniy 1953 yilda mazkur jamoa a’zoligidan chiqib, Quddus (Ierusalim)da «Hizbut-tahrir al-islomiy» tashkilotini tuzgan. Nabahoniy vafotidan so‘ng hizbga falastinlik Abdulqadim Zallum (1925-2003) boshchilik qildi. Uning rahbarligi davrida tashkilot sobiq Ittifoq tarkibiga kirgan respublikalarda (asosan Markaziy Osiyo hududida) o‘z faoliyatini jadallashtirgan. Abdulqadim Zallum vafotidan keyin «Hizbut-tahrir» harakatiga Ato Abu Rushta (Abu Yosin) rahbarlik qiladi.
Dastavval Falastinni ozod qilishni maqsad qilgan Nabahoniy, keyinchalik butun dunyo musulmon mamlakatlarini birlashtiruvchi yagona xalifalik davlatini qurishni bosh maqsad deb e’lon qilgan. Shundan keyin esa, ushbu shakllangan islom ummatining da’vatlari orqali butun dunyoda xalifalik davlatini qurish mumkin, deb hisoblaydi.
«Hizbut-tahrir»ning Markaziy Osiyo mintaqasidagi faoliyati XX asr 80-yillarning oxiri 90-yillariga to‘g‘ri keladi. «Hizbut-tahrir»ning o‘zagini 1990 yillar boshida Namanganda tuzilgan «Adolat», «Islom lashkarlari» va «Tavba» singari ekstremistik tashkilotlarning sobiq a’zolari tashkil qildi. 1992 yilda diniy ekstremistik guruhlar boshliqlari O‘zbekistondan qochib ketgach, ularning o‘rnini «Hizbut-tahrir» egalladi. Bu davrda «Hizbut-tahrir»ning ta’limotlariga oid chet davlatlarda nashr etilgan mutaassiblikka yo‘g‘rilgan turli xildagi kitob, risola va jurnal shaklidagi materiallar noqonuniy yo‘llar bilan yurtimizga kirib keldi.
«Akromiylar». Asoschisining nomidan kelib chiqqan holda, «Akromiylar» firqasi «imonchilar», «birodarlar», «xalifachilar» deb ham ataladi. «Hizbut-tahrir» tashkiloti asoschisi Taqiyiddin Nabahoniy kitoblaridan ta’sirlangan holda, 1992 yilda Akrom Yo‘ldoshev (1963-2009) tomonidan Andijonda shakllantirilgan.
«Akromiylar»ning bosh g‘oyasi – islomiy boshqaruv shaklidagi davlatni barpo etish hisoblanib, buning uchun bosqichma-bosqich harakat qilish, avval Farg‘ona vodiysida xalifalik tuzumi barpo etish va keyinchalik uni mintaqaning boshqa hududlariga yoyish maqsad qilingan.
Akrom Yo‘ldoshev «ilk diniy saboqlar»ini aynan «Hizbut-tahrir» uyushmasida olganligi bois, o‘z shaxsiy ta’limotini yaratishda harakatning nazariy va amaliy fikrlaridan yiroqlasha olmagan. Shu bois, «Hizbut-tahrir» adabiyotlaridan foydalangan holda o‘n ikki darsdan iborat «Imonga yo‘l» nomli kitobi orqali o‘z «diniy falsafiy» qarashlarini baën qiladi. Sekin-asta o‘z atrofiga xayrixoh bo‘lgan kishilarni yig‘ib, mazkur kitob asosida darslar tashkillashtirgan va «Akromiylar» jamoasini shakllantirgan.
Harakat siyosiy hokimiyatga erishishning 5 ta – «sirli», «moddiy» («iqtisodiy»), «ma’naviy» («siyosiy»), «uzviy maydon» va «to‘ntarish» («oxirat») bosqichiga asoslanadi. So‘nggi ikki bosqich jamiyat «islomlashtirilgan»dan so‘ng amalga oshirilishi va u orqali hokimiyatni butunlay egallash rejalashtirilgan.
Ma’lumki, 2005 yil 12-13 may kunlari Andijon shahrida «Akromiylar» oqimi mavjud konstitutsiyaviy tuzumni ag‘darish maqsadida ko‘plab odamlarning qurbon bo‘lishiga hamda fuqarolar va davlat mulkiga katta zarar yetkazilishiga olib kelgan terrorchilik harakati sodir etgan. Tashqi kuchlar ta’siri bilan jinoiy guruh tomonidan yuzaga keltirilgan tartibsizliklar oqibatida hisobotga ko‘ra, 187 kishi qurbon bo‘lgan. Shundan 60 nafari tinch aholi vakillari (ularning ichida ikki nafar voyaga yetmaganlar va bir nafari ayol) edi. Terrorchilar huquqni muhofaza qiluvchi organlarning 31 nafarini o‘ldirishgan. 287 nafar kishi, jumladan, 91 nafar tinch aholi vakillari, 49 nafar huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari va 59 nafar harbiy turli darajadagi tan jarohatlari olishgan. Terrorchilarga qarshi chora-tadbirlar vaqtida esa 94 nafar terrorchi yo‘q qilingan, 76 nafari yaralangan.
Hozirgi vaqtda G‘arbda «Akromiylar» yangi diniy-siyosiy guruhlar tarkibida faoliyatni davom ettirmoqda. Jumladan, oqim tarafdorlari Germaniyaning Dyusseldorf shahrida 2009 yilning may oyida «Andijon – Adolat va Tiklanish» tashkiloti tashkil qilgan. 2011 yilda «Akromiylar» jamoasi va ularga moyil bo‘lgan «Andijon – Adolat va Tiklanish», «Tanyach» tashkilotlari va «Erk» partiyasi ishtirokida 2011 yilning may oyi oxirida Germaniyaning Berlin shahrida «O‘zbekiston xalq harakati» nomi ostida reaksion tashkilot tuzilgan. Ushbu harakat a’zolari tomonidan «ozodlik», «e’tiqod erkinligi», «inson huquqlari» kabi jozibali tushunchalar ishlatilib, turli yo‘llar, masalan, internet tizimi orqali asosan yurtimiz yoshlarini o‘z saflariga qo‘shishga harakat qilmoqda.