Respublikasi

Ekstremal sharoitlardagi muloqotning axloqiy-ruhiy jihatlari. Ichki ishlar idoralari xodimlarining ekstremal sharoitlarda o‘zaro va aholi bilan bo‘ladigan axloqiy-ruhiy muloqotlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin.

Ichki ishlar idoralari xodimlarining ekstremal sharoitlarda o‘zaro va aholi bilan bo‘ladigan axloqiy-ruhiy muloqotlarini jadval orqali quyidagicha ifodalash mumkin.

Axloqiy-ruhiy muloqotlarining turlari

Normal sharoitda	Ekstremal sharoitda
Boshqarish uslubi bo‘yicha
demokratik	avtoritar
Munosabatlar o‘rnatish uslubi bo‘yicha
Ko‘p qatli (yoqtirish va yoqtirmaslik, yaxshi ko‘rish va yomon ko‘rish, boshqarish va bo‘ysunish, sh.k.)	Ikki darajali (rasmiy yoki do‘stona, norasmiy)
Aloqalar o‘rnatish nisbati bo‘yicha
guruhlararo va guruh ichidagi munosabat (3-4 ta norasmiy guruhlar mavjud bo‘lganida)	yetakchisi markazda bo‘lgan aylana (g‘ildirak) shaklidagi munosabat
Guruhning axloqi bo‘yicha
barcha turdagi nozik, qaltis ko‘rinishlari, yondashuvlari	«oqlar» va «qoralar», «o‘zinikilar – begonalar»ga tus bermasdan, keskin ajratish
Sanksiya berish bo‘yicha
Guruh yetakchisining odamlarga nisbatan o‘rnatiyotgan munosabat usullariga qarab: siypalash, rag‘batlantirish, ta’sir o‘tkazish, jazolash	guruhning hayot-mamotini hal qiladigan qattiq sanksiya chorasini qo‘llash

Ekstremal sharoitda ichki ishlar idoralari xodimlarining aholi bilan axloqiy-ruhiy jihatdan muloqotga kirishishlarida ko‘pchillikning konflikt, krizis, stress va frustratsiya¹ holatlarida ekanligini hisobga olish zarur.

Ichki ishlar idoralari xodimlarining ekstremal sharoitlarda aholi bilan bo‘ladigan muloqotlarining asosiy shakllaridan birini ular bilan olib boriladigan muzokaralar tashkil etadi.

Muzokaralar asosan aholining agressiv kayfiyatdagi Qismi, terrorchilar, jinoyatchi unsurlar va boshqa sabablarga ko‘ra norozilik




¹ Konflikt – qarama-qarshi tomonlar, fikr, kuch va sh.k.ning to‘qnashuvi; jiddiy kelishmovchilik, keskin nizo. Krizis – birdan, to‘satdan yuz bergan o‘zgarish, tang va mushkul ahvol; tanglik. Stress – kuchli tashqi ta’sirotlar natijasida sodir bo‘ladigan o‘ta hayajonli bezovtalik, asabiylik holati. Frustratsiya – ilojsizlik, chorasizlik va umidsizlik hissining paydo bo‘lishi.

chiqishlari qilayotgan to‘dalar, olomonning yetakchilari bilan olib boriladi. Undan ko‘zlangan asosiy maqsad – fuqarolarning xavfsizligini tinch yo‘l bilan ta’minlash, yechilmayotgan masalalarni esa o‘zaro kelishuv yo‘li bilan hal etishdan iborat. Shuning uchun ham muzokaralarni tashkil etish va olib borish – ichki ishlar idoralari xodimlari uchun eng qiyin axloqiy- ruhiy faoliyat turlaridan hisoblanadi.

Muzokara olib boruvchi vakil quyidagi axloqiy norma talablarini og‘ishmay bajarishi kerak:

• 
  o‘zini mardonavor tutishi;
  
• 
  qat’iy ohangda gapirishi;
  
• 
  fikrini aniq, dona-dona qilib ifodalashi;
  
• 
  keskin harakatlar qilmasligi, o‘zining keyingi harakati haqida ogohlantirishi;
  
• 
  muzokaraga kelgan vakilning nuqtai nazarini qabul qilishi, ammo ta’siriga tushib qolmasligi;
  
• 
  muzokarachining xatti-harakatlarini diqqat bilan kuzatib borishi, unga orqa bilan o‘girilmasligi;
  
• 
  ko‘zlar to‘qnash kelganida unga tik qarab, o‘zini bosiq tutishi va sh.k.
  

Ichki ishlar idoralari xodimi ekstremal sharoitlarda, ya’ni tabiiy ofatlar keltirib chiqargan vayronalar yoki garov sifatida tutqunlikda ushlab turilgan begunoh odamlar bilan bevosita yoki bilvosita muloqotga kirishganida, suhbatlashganida quyidagi axloqiy qoidalarga amal qilishi kerak:

birinchidan, muloqotga kirishgan xodimning so‘zida mehribonlik ohanglari, qutqarib olish, hayotini saqlab qolishga kuchli intilishi sezilib turishi;

ikkinchidan, jabrdiydalarning tortayotgan azob-uqubatlarini his etayotganligini, qutqarib olingach hech nima ko‘rmagandek soppa-sog‘ bo‘lib ketishini, butun qalbi bilan ularga hamdard ekanligini bildirish;

uchinchidan, qutqarilganlar bilan suhbat chog‘ida o‘zining professional hayotida bunday voqealarning ko‘pini ko‘rganligini va aksariyat jabr chekkan odamlarning yana hayotga qaytib, baxtli turmush kechirayotganliklarini misollar orqali ifodalab, ularning ko‘nglini ko‘tarish.