Rəyçi və ön sözün müəllifi: Əziz ƏLƏKBƏRLİ

Fəryd i figan var sən n olacaqsın.

Bəxşi âşık vardır sürər savurur

Mahbûdi aşkından dağı devirir

Altmış beş yaşında çalır çağırır

Məsləki suzan var sən n olacaqsın.
Mən deyiləm Hak söylədir dilimi

Badə içdim kimsə bilməz halımı

Bu yalan dünyadan çəkdim əlimi

Məftuni nihan var sən n olacaqsın.

Bilirsənmi аşıqlığın sirrini

Cümləsi bu yolda vermiş sərini

Daha öldürmədim nəfsin birini

Ruhsati külhan var sən n olacaqsın.
Tarix türk mədəniyyətinin təməlidir. Anadolu aşıq­la­rının şeirlərində türk tarixini əks etdirən poetik nümunələri möv­cud­dur. Bu örnəklər Türk dünyası tarixini yazan tarixçilərə də bir ipucu verir.

Məlumdur ki, Səlcuq dövləti 1243-də Kösedağ döyü­şündə monqollara məğlub olmuş və tənəzzül etməyə başlamış, nəticədə tamam süqut etmişdir. Bir tərəfdən monqol istilası və zülümlər, di­gər tərəfdən dərəbəylik, məzhəb-təri­qət davaları Anadoluda tam bir kəşməkeşli vəziyyət yarat­mışdı. Yunus Əmrə bu tarixin, coğ­ra­fiyanın, siyasi və sosial həyatın, tatar-monqol istilasının Ana­dolu insanlarına çək­dirdiyi ağrını şeirlərində belə ifadə etmişdir:

Canımı əsir eylədin nə der mənə yağı tatar

Ol dodaqda bitər inan iman bitsə bidət güman

Dün gün isim budur həmən nəfsimə bir tatar oldun.
1645-ci ildə başlayan Girit döyüşündə Osmanlı ordusu Girit adasını fəth etdiyi halda Kandiyə qalası (1647-1669-a qədər) 22 il davam gətirmiş, çətin döyüşlərdən sonra təslim olmuşdur. Son zəfər Fazil Əhməd Paşaya qismət olmuşdur. Girit müharibəsilə əlaqədar aşıqların bir neçə şeiri vardır. Araşdırmaçılar “Girit türküsü” şeirinin adanın müha­si­rəsindən 53 gün sonra Rumeli bəylərbəyi Kiçik Hasan Paşa tərəfindən Hanya qalasının alın­ması (1643) münasibətilə deyildiyi, bunun bir zəfər türküsü ol­duğunu yazırlar: Şeir belədir:

Girit dəftərləri irsal olundu

Hak-I izzətinlə bil, padişahım.

Cümlə düşmənlərin bağrı dəlindi,

Sən gül kimi açıl, gül, padişahım.
Top-tüfəng səsindən inlədi dağlar,

Yanar atəşlərdən açılır bağlar

Venedik kıralı ah edib ağlar,

Axar gözlərindən sel, padişahım.

Qazilər qılıcın alır qəsdinə

Cümləsin muradı küffar üstünə

Əlli beş gündə Girit üstünə

Sər verip sər aldı qul, padişahım.

Garib Aşık bunu böylə der idi

Qalmayıb düşmənin bağrı əridi

Min əlli beşində aldı Giridi

Qayət mübarəkdir hal, padişahım.

Döyüşlərin aşıq şeirlərinə və türkülərə əks olunmasının ilk nümunələri XVI əsrdə Bakşının Sultan Səlimin 1516-17-ci illərdə Misir yürüşü haqqında yazdığı dastanda, XVII əsrdə Kayıkçı Qul Mustafada “Gənç Osman” dastanında görüldüyü kimi XVII əsrdə Aşıq Gövhəridə də görmək olur. Onun 1669-cu ildə Türk-Avstriya müharibəsi ilə əlaqədar söylədiyi şeirler buna misal ola bilər.

Aşıq Ravzi (XVIII əsr) 1711 və ya 1713-cü ildə ruslarla aparılan bir savaşa dair söylədiyi şeir belədir:

Yenə baş qaldırdı Moskva kralı
Qaçma, kafir, sənə meydanımız var.
Səninlə eyləriz cəngi-cidali
Bu yolda öləcək qurbanımız var.

Açılıb al yaşıl bayraq düzüldü,

Hər diyardan sərdən keçdi, yazıldı.
Boşandı aç qurdlar, bəndi çözüldü
Ağzını açmışlar arslanımız var.