Risklarni miqdoriy koʻrsatkichlari va ularni baholash usullari

Koʻzda tutilmagan xarajatlar uchun mablag‘larni rezervlash

Koʻzda tutilmagan xarajatlar uchun mablag‘lar rezervini tashkil etish risk bilan kurash omili boʻlib, potensial risk oʻrtasida muvozanat oʻrnatishni koʻzda tutadi, (proekt qiymatiga xarajatlar razmeriga ta’sir etadi). Koʻzda tutilmagan xarajatlarni qoplash uchun rezerv tashkil etishda asosiy muammo boʻlibriskni potensial oqibatini baholash hisoblanadi. Proekt qiymatini aniq baholash koʻzda tutilmagan xarajatlarni qoplash uchun rezerv razmeriga ta’sir etadi. Koʻzda tutilmagan xarajatlar bahosini sinchkovlik bilan ishlab chiqilsa mablag‘lar xarajatini minimumga olib keladi.
Koʻzda tutilmagan xarajatlarni qoplashga rezerv strukturasini (tarkibini) aniqlash 2 yoʻnalishdaolibboriladi:
2-yoʻnalishda rezerv 2 boʻlakka boʻlinadi: umumiy va maxsus. Umumiy rezerv smetadagi oʻzgarishlarni qoplashi kerak. Maxsus rezerv - narx oshishida ustamalarni alohida pozitsiyalar boʻyicha
xarajatlar oʻsishini, shuningdek kontraktlar boʻyicha da’volarni toʻlashni oʻz ichiga oladi. Yoʻnalish chiqimlar turi boʻyicha koʻzda tutilmagan xarajatlarni aniqlash. Masalan: mehnat xaqi uchun materiallar, subkontraktlar. Bunday diferensiyalash risk darajasini aniqlashga imkon yaratadi. Bu yoʻnalish koʻzda tutilmagan xarajatlar ustidan nazoratni ta’minlaydi va nisbatan katta boʻlmagan proektlarga qoʻllaniladi. Koʻzda tutilmagan xarajatlar rezervi boshlang‘ich smetaga kirgan chiqimlar turi boʻyicha aniqlanadi.
Rezerv qoniqarsiz ishlash natijasida yuzaga kelgan chiqimlar konpensatsiyasi uchun ishlatilmasligi kerak. Umuman rezerv quyidagi maqsadlarda ishlatilishi mumkin: proekt boʻyicha yangi aniqlangan ishlar uchun pul mablag‘lari ajratishda bajarilayotgan ish uchun pul mablag‘lari ajratishni koʻpaytirish byudjetni vaqtinchalik tashkil etish, shunday ishlarni hisobga olib, zaruriy pul mablag‘lari ajratilmagan - proektlar ustida ishlashda yuzaga kelgan, koʻzda tutilmagan chiqimlar konpensatsiyasi.Rezervni joriy xarajatlari boʻlajak riskni qoplash uchun qoldiqlar bilanta’minlashda baholanishi kerak.
Koʻzda tutilmagan xarajatlarni qoplash uchun rezerv ajratilgan ishlarni bajargandan keyin, koʻzda tutilmagan xarajatlarni rejali va xaqiqiy taqsimlanishini taqqoslash mumkin va shu asosda koʻzda tutilmagan xarajatlardan foydalanishni proekt tugaguncha aniqlanadi. Bu vaqtda ajratilgan rezervni foydalanilmagan qismi proekt rezerviga qaytarilish imumkin. Koʻzda tutilmagan xarajatlarni qoplash uchun ketgan mablag‘ni birqismi - umumiy rezerv deb ataluvchi qismi - yuqori rahbar nazoratida boʻladi.

3.