Rivojlantirish usullari
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 2 « Научный импульс » Февраль , 202 3 551 to'la ishga solish bilan birga, o'z m a’naviy faoliyatini boshqarish ko'nikm asini ham talab etadi. Inshoda til nazariyasi nutq tajribasi bilan qo'shiladi. O'quvchi inshoni mustaqil, ijodiy xarakterda bo'lgani uchun, ,,o'ziniki“ ni yozgani uchun ham sevadi. Maktab rivojining barcha bosqichlarida bolalam ing mustaqil tuzgan hikoyasi — inshoga alohida ahamiyat berilgan. Maktablar o'quvchilar nutqini o'stirish, aqliy, ijodiy o'sishiga mo‘ljallangan yangi dasturga o'tishi munosabati bilan uning ahamiyati yanada oshdi.Og'zaki va yozma inshoga o'rgatish jarayonida o'quvchilarda mavzuni tushunish va yoritish, o'z inshosini aniq fikrga bo'ysundirish, material to'plash, uni tartibga solish va joylashtirish, reja tuzish va reja asosida yozish, mazmunga va nutq vaziyatiga m os ravishda til vositalaridan foydalanish, yozgan inshosini takomillashtirish ko'nikmalari hosil qilinadi. Bulardan tashqari, „texnik" vazifalar ham amalga oshiriladi, ya’ni matnni yozishda im lo qoidalari va husnixatga e ’tibor berish, matnni xatboshidan yozish, hoshiyaga rioya qilish kabi talablarga ham amal qilinadi. Og'zaki va yozm a insho material manbaiga, mustaqillik darajasiga, tayyorlash usuli, janri va til xususiyatiga qarab tasnif qilinadi. Insho material manbaiga ko‘ra uchga bo'linadi: 1 ) o'quvchining o'zi ko'rgan-bilganlari, eshitganlari haqidagi, kuzatishlar, ekskursiyalar, o'yinlar, o'z tajribasi va boshqa jonli m ateriallar asosidagi insho; 2 ) kitob materiali, rasmlar, film, spektakl, o'qituvchi hikoyasi va boshqa manbalar asosidagi insho; 3) turli manbalar materialidan foydalaniladigan insho. Mustaqillik darajasiga, tayyorgarlik ko‘rish metodiga ko‘ra insho ikki turli boiadi: 1 ) sinf o'quvchilari uchun um um iy bir mavzu asosida jamoaviy tayyorgarlikdan so'ng yoziladigan insho;. 2 ) alohida mavzu asosida yakka tayyorgarlikdan so‘ng yoziladigan individual insho. Janriga ko‘ra hikoya, tasvir, muhokama tarzidagi insholarga bo' linadi. Boshlang'ich sinflarda tasvir va muhokama elementlari mavjud bo'lgan hikoya tarzidagi inshodan ko'proq foydalaniladi. Inshoni tasnif qilish ta’limiy vazifalarni chuqur anglash va metodik vositalarni tanlashga, shuningdek, ish turlarini zaruriy yo'nalishda, baravar taqsimlashga yordam beradi. Boshlang'ich sinflarda yozdiriladigan inshoning muhim turlaridan biri kichik yoshdagi o'quvchilam ing shaxsiy hayotiy tajribasiga asoslangan inshodir.Rasmlar va tabiatni kuzatish asosida yoziladiganinsholar maktablarda tez-tez o’tkaziladi,chunki rasmlar bolalar nutqiy ijodini,tasavvurini boyitishga xizmat qiladi.Rasmlarni tomosha qilish kabi sayohatlarga chiqish ham bolalar sezgisiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.Hayotning bola tarbiyasida hali uchramagan qirralari ochiladi.Rasm o’quvchilarga tanish bo’lgan hodisalarni chuqurroq anglashga yordam beradi. Insho 1-sinfda kichik og’zaki axborot yoki oddiy hikoyadan boshlanib,sinflar yuqori borgan sari o’quvchini o’z fikrini ifodalashga o’rgatadigan,o’quvchi shaxsini shakllantirshga xizmat qiladigan,aqlini peshlab dunyoqarashini kengaytiradigan,tafakkurini tiniqlashtiradigan,nazarini ziyratlashtiradigan ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’lgan ish turiga aylanib boradi.Insho bola shaxsini shakllantirishda g’oyat samarali vosita bo’lib,his-hayajon uyg’otadi,aqliy mustaqillikka,fikrlashga,ko’rgan- kechirganlari va o’zlashtirganlarini baholashga,voqea-hodisalar o’rtasidagi sabab-natija bog’lanishini topishga,ularni qiyoslashga,xulosa chiqarishga o’rgatadi.Insho o’quvchini o’z fikrini tartibga solishga yo’naltiradi.Insho yozish va og’zaki hikoya qilish darsda ilgari |