Руководство для спортсменов по настольному теннису для развития их полного потенциала

5.2. O’quv-mashg’uloti zichligini aniqlash bilan xronometriya 
bayonnomasini tuzish
O’quv-mashg’ulotining o’tkazilishi ustidan amalga oshiriladigan to’laqonli 
nazorat murabbiydan shug’ullanuvchilar harakatlarini to’g’ri kuzatish, tahlil qilish 
va baholashni, o’z harakatlaridagi kamchiliklarni aniqlashni, tashkiliy ishlardagi 
muayyan sharoitlarda, o’quv vaziyatlarida vositalar va metodlarning yaroqliligi 
hamda samaradorligini aniqlashni, keyingi mashg’ulotlarda xatolarni bartaraf 
etishni ta’minlaydigan maxsus bilim va ko’nikmalarni taqozo etadi. 
O’quv-
mashg’uloti (O’M)
samaradorligi ko’rsatkichlaridan biri- bu uning zichligi: 
umumiy va motor. 
Umumiy zichlik (UZ) 
- O’M
 
davomiyligiga nisbatan oqlangan ish vaqti 
(i.v.) sarfi. Mashg’ulotning umumiy zichligini aniqlash uchun faol faoliyat 
ko’rsatkichlari: jismoniy mashqlarni bajarishga, eshitish, kuzatish va 
mashg’ulotni tashkil qilishga sarflangan vaqt (oqlanmagan turib qolishlardan 
tashqari, masalan, mashg’ulotning kech boshlanishi, mashg’ulot joyining tayyor 
emasligi, murabbiyning mashg’ulotga tayyor emasligi, to’xtalishlarga olib 

---

keluvchi nojoiz tanaffuslar, ortiqcha va kam samarali so’z orqali tushuntirishlar, 
shug’ullanuvchilarning qoniqarsiz intizomi) yig’indisi hisoblanadi. Bu vaqt 100% 
ga ko’paytiriladi va O’M (um.) ning umumiy vaqtiga bo’linadi: 
Ish vaq.. x 100%
87daqiqa x 100% 
UZ = --------------- 
Masalan:- UZ =------------------96,7 % 
Umum.
90 daqiqa 
To’laqonli mashg’ulotning umumiy vaqti 100% ga yaqinlashishi kerak.
Motor (harakat) zichlik 
- mashg’ulot paytida shug’ullanuvchining dam 
olishlarsiz bevosita harakat faoliyatiga sarflagan vaqtining mashg’ulotning 
umumiy davomiyligiga nisbatidir. 
MZ ni hisoblab chiqarish uchun jismoniy mashqlarni bajarish vaqtini (ish 
vakt.) 100% ga ko’paytirish va umumiy (umum. )vaqtga bo’lish kerak: 
Ish vaqt. x 100%
69 x 100% 
MZ = --------------- 
Masalan: - MZ =------------76,7 % 
Umum. 
90 
Yaqtning sarfini baholash va bir vaqtning o’zida mashg’ulotning umumiy 
va motor zichligini aniqlash maqsadida mashg’ulotni kuzatib, vaqt soniyaundomer 
bilan yozib boriladi. 
Kuzatuv ob’ekti sifatida mashg’ulotda o’rtacha, etarlicha faol va intizomli 
sportchi tanlab olinadi. Mashg’ulot zichligini aniqlashning 2 xil varianti ishlab 
chiqilgan. Velosport kabi sport turi borki, bu erda sportchi mashg’ulot davomida 
velosipeddan tushmay harakatlarni har xil shiddatda bajaradi, shuning uchun tomir 
urishi, tezlik va masofa sportchi ko’kragiga (tasma bilan) va velosiped ruliga 
mahkamlangan «POLAR» texnologiyasi bo’yicha aniqlanadi, knopkali o’tish 
yoTi orqali sportchi kerakli maTmotlarni aniqlaydi va kuzatuvchiga beradi. Ushbu 
holda tomir urishi va mashg’ulot zizligini aniqlashg uchun qayd qilishning 2- 
varianti qulay. Bu xronometriya kuzatuvlari bayonnomada qayd qilinadi.