S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

etәgiң
(Bobir). Kөңүl shәkәr bikin 
ag’zың
kөrүp 
(Sakkokiy). 
Tushum kelishigininү qadimgi turkiy tilga xos bo’lgan 
–g’\\-g,-ыg’\\-ig\\-
ug’\\-үg 
variantlari eski o’zbek tilida uchramaydi. 
Jo’nalish kelishigi
. 
Bu kelishik qo’shimchasi eski o’zbek tilida 
–qa\\-g’a \\- 
kә \\ -gә,
–a\\-ә va –na \\-nә k
abi variantlarga ega. SHu bilan birga, qadimgi turkiy 

---

18 
tilga xos bo’lgan 
–g’aru\\ -gәrү \\ -qaru \\ -kәrү, -ra \\ -rә, -ru \\-rү 
qo’shimchalari 
ham ayrim yodnomalarda uchraydi. 
-g’a\\–g’gә 
varianti unli va jarangli undosh bilan tugagan so’zlarga qo’shiladi, 
–
qa
qo’shimchasi jarangsiz undoshlar va 
g’,h 
undoshlari bilan tugagan negizlarga 
qo’shiladi: 
Eykim barы she’r 
ahlыg’a 
sen xān yaңlыg’ \\ SHe’riң bHarы 
she’rlәrgә
 sultān yaңlыg’ (Bobir). Lāla qadahыna 
tashqa 
urduң \\ Jāla gүhhәrini 
bashqa urduң
 (Xamsa).
XIII-XIV asr yodgorliklarida bu tartib buzilgan, ya’ni, 
-g’a
o’rnida 
–qa 
qo’shimchasi yoki aksincha qo’llanavergan: 
Ibrahimg’a
\\ 
Ibrahimqa
, 
avg’a
\\ 
avqa
, 
otg’a
 \\
 otqa
 (QR).
-kә\\ -gә.
Til oldi unlilari qatnashgan negizlarga qo’shiladi. Eski o’zbek tilida 
qay hollarda 
–kә
, qaysi hollarda 
–gә 
qo’shimchasining qo’shilishini aniqlash 
birmuncha qiyin, chunki arab yozuvida bu ikki variant ham (kof) harfi bilan 
yozilgan. SHunga qaramasdan, jarangli va sonor undoshlar va unlilardan so’ng 
–
gә
, jarangsiz undoshlardan so’ng 
–kә
qo’shimchasining qo’llanganini mushohada 
qilish mumkin: