42
O’tgan zamon sifatdoshlari
.
-g’an/-gәn (-qan/-kәn)
affiksli sifatdosh eski o’zbek
tilining barcha davrlari uchun xarakterli bo’lgan va faol qo’llangan.
Qo’llanishi, ma’no va funksiyalari:
1. Atributiv pozitsiyada qo’llanib, aniqlovchini ifodalaydi. Aniqlovchi vazifasida
kelgan
–g’an/-gәn
affiksli sifatdosh atributiv o’ram
tashkil etadi va ular gap
transformatsiyasida bo’lishi mumkin:
a) ega+kesimdan iborat o’ramlarda
–g’an/-gәn
affiksli sifatdosh predikativ
birikmani tashkil etadi:
C H e r i k t u s h k ә n yergә keldilәr (QR)
.
Jumlamыz
rāzimiz bu ikki ulug’ыm ы z s ө z l ә g ә n sөzgә (NF).
b) so’z birikmasi qolipida bo’ladi:
Rast sөzlәg ә n x a t u n l a r burch
qыlsalar,... (TF)
.
V a f a qыlg’an k i s h i l ә r g ә vafa qыl (MN)
;
2.
-g’an/-gәn
affiksli sifatdosh otlashadi va ot bajaradigan sintaktik
funksiyaslarda qo’llanadi:
Bu yaratыlg’an sizlәrdә bolsa,... (QR)
.
Meni
yamanlag’an halak boldы (NF)
.
Seni kөrgәn өzindin yat bolur (MN)
.
Otlashgan
-g’an/-gәn
affiksli sifatdosh otga xos grammatik belgilarga ega
bo’ladi va shunga muvofiq har xil sintaktik funksiyalarni bajaradi:
a)
-lar/-lәr
ko’plik affiksini oladi: A
nың birlә bolg’anlar... butg’a
tabыnurlardы (TF)
. Q
amug’ tug’g’anlar өldi (QR)
.
Yana ermәn t e g ә n l ә r zār
bolg’ay (XSH)
.
b) egalik affiksini oladi:
Men tamām ālыm boldum, hech b i l m ә g ә n i m
qalmadы (NF)
.
Bu sizniң k e l t ү r g ә n i ң i z bizgә yaramas (QR)
;
v) kelishik affikslarini oladi:
Ul sorg’anыңnы ketәrgil (NF)
.
Yыqыlg’anlarg’a
andыn dastgirlik yetkәy (Navoiy MQ)
.
3.
–g’an/-gәn
affiksli sifatdosh
uchun, soң (soңra),birlә
,
Dostları ilə paylaş: