S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

Q o ‘y miya qurti (Multiceps muiticeps) 
ham 40-100 sm uzunlikdagi tasmasi- 
mon chuvalchang bo'lib, asosiy xo'jayinlari it, tulki, bo'ri, chiya b o'ri va boshqa 
y irtq ich su te m iz u v c h ila r h iso b lan ad i, y a ’ni ana shu h ay v o n larn in g in g ich k a ichag ida 
yashab, ularga sezilarli darajada zarar yetkazmaydi. Bu chuvalchangning lichinka­
lik davri (Coenirus cerebralis) qo'y, echki, b a ’zan qoramollar, tuya, ot, cho'chqa 
hamda bu g'u lam in g bosh va orqa miyalarida o'm ashib, senuroz deb ataluvchi 
kasallikni keltirib chiqaradi. Bu kasallik odamda ham uchraydi.
Umuman, q o 'y miya qurtining tasmasimon voyaga yetgan shaklida, uning bosh- 
chasida (skoleksida) 4 ta so'rg'ichi, xartumchasida esa ikki qator har xil kattalik- 
dagi 2 2 -3 2 tagacha ilmoqchalari joylashgan (30-rasm).
Tanasidagi b o 'g ' imlar soni 2 00 -2 5 0 tagacha yetadi. Yetilgan oxirgi b o ‘g'im larida 
bachadon 16-26 tagacha yon shoxchalar chiqaradi va ular tuxum bilan to'lgan 
bo'ladi. Parazitning yetilgan proglottidasida 2 0 -6 0 ming va undan ham ko'proq 
tuxumlari bo'lishi mumkin. Tuxumlarga to'la yetilgan proglottidalari x o 'jayin ax- 
lati orqali tashqariga chiqariladi. So'ngra bu proglottidalar bir necha soat davomida 
yerda yoki o'tlar orasida harakat qila boshlaydi. Yetilgan b o 'g 'im larn in g qisqarishi 
natijasida ulardan juda ham k o 'p miqdorda tuxumlar chiqadi va ular yaylov hamda
83

---

suvga tushadi. Zararlangan it axlati 
bilan har kuni 2 0 -3 0 tagacha yetil­
gan b o 'g 'im la r tashqi muhitga chiqa- 
ziladi. Ayrim itlar ichagida 200 va 
undan ham ortiq chuvalchang boMishi 
mumkin. It organizmida bu parazit bir 
necha oy va hatto 2 yilgacha yashashi 
mumkin.
Bu chuvalchangning oraliq x o ‘- 
jayinlari q o ‘y miya qurti tuxumlari 
bilan zararlangan yaylovlarda boqil- 
ganda, o ‘t va suv orqali ushbu para­
zitning tuxumlarini yutib yuboradi. 
Q o ‘ylarning ichagida tuxum dan on- 
kosfera lichinkasi chiqadi va qonga 
o'tib, qon oqimi bilan orqa va bosh 
miyalariga borib o 'm ash ad i hamda 
nvojlanib, kaptar tuxumidek, yon- 
g 'oqdek kattalikdagi senur pufagini, 
y a ’ni finnani hosil qiladi. Miyasida finna, y a ’ni senur bo'lgan q o ‘ylar bezovtalana- 
di, tipirchilaydi, bir joyda turib aylanaveradi. B a’zi qo'ylar boshini orqasiga tashlab 
yoki pastga. egib oldinga yuradi yoki orqasiga tisarila boradi. Bu kasalga uchragan 
q o 'y oriqlaydi, yotgan joyidan turolmaydi va oxiri darmonsizlanib o'ladi.
Yuqorida ko'rsatilgan belgilarga qarab kasallangan mollarni osongina aniqlasa 
bo'ladi. Pufak tiniq suv bilan to'lgan bo'lib, uning ichki pardasida 100-250 tagacha 
boshchalari, y a ’ni skolckslari to 'p -to 'p bo'lib joylashgan bo'ladi. Bu chuvalchang­
ning pufakchali, y a ’ni finnali lichinkasi qo 'zg'atadigan kasallik senuroz deyiladi va 
unga chalingan hayvonlar haiok bo'ladi yoki majburan go'shtga topshiriladi. bu esa 
chorvachilikka katta ziyon keltiradi.
Umuman, senur, y a ’ni pufakli lichinka - finna jud a sekin o'sadi. Masalan, qo'ylar 
zarariangandan 2 hafta o'tgach, pufakning diametri 3 -5 mm atrofida, 6 hafta o'tgach, 
2-3 sm va 2 -3 oy o'tgandan so'ng esa 3,5 sm atrofida bo'lib, shu paytdan boshlab 
ulam m g ichki pardasida parazitning boshchalari, y a ’ni skolekslari yetishadi.
Asosiy xo'jayinlari q o 'y miya qurti bilan kasallangan q o'y lam in g va boshqa 
chorva mollarining bosh hamda orqa miyalarida joylashgan pufakli finnani iste’mol