S. F. Amirov, M. S. Yoqubov, N. G’. Jabborov elektrotexnikaning nazariy asoslari

Issiqlik energetikasi. 60-yillarda respublikada elektr energiyasi
hosil qilishni ko'paytirish asosan gazda ishlaydigan yirik IESlarni
ishga tushirish yo'nalishida olib borildi. Yirik GES va IESlar qurilishi
natijasida O'zbekiston energetika sistemasining jami quvvati 2002
yilda 11,3 ming MVt ga yetdi. Respublikadagi eng yirik IESlar
to'g'risidagi ma'lumotlar 2-jadvalda keltirilgan.

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI

16
O'zbekiston elektr energetika sistemasi yiliga 47-48 mlrd. kV

soat elektr energiya ishlab chiqarmoqda, shundan 90 foizi IESlarning
hisobiga bo'lmoqda. Bu aholi jon boshiga deyarli 2000 kVtsoat to'g'ri
keladi, demakdir. Taqqoslash uchun aytib o’tish joizki Norvegiyada
bu raqam 25000 kVtsoat, AqShda esa 14000 kVtsoat.
2-jadval

Hozirgi vaqtda O'zbekiston energiya sistemasi Markaziy Osiyo

Birlashgan energiya sistemasining tarkibiy qismi bo'lib qolmoqda.
Unda deyarli 50 foiz elektr quvvatlari mujassamlangan.
Bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida O'zbekiston elektro energetika
sistemasida
energoresurslarning
yetishmayotganligi
respublika
energetiklari oldiga sistema ishlarini avtomatlash, yangi energiya
manbalarini topish, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini yaratish,
ularni samaradorligini oshirish kabi muhim vazifalarni qo'ymoqda.
Bularni bosqichma-bosqich hal etish mamlakatni 2010 yilgacha
rivojlantirish va rekonstruksiya qilish Energetik Dasturida o'z aksini
topgan. Bu dastur asosini yonilg'i energo resurslardan samarali
foydalanish, yangi zamonaviy texnologiyalarni sohada tadbiq etish,
dolzarb ekologik muammolarni hal qilish, bozor iqtisodiyoti talablari
asosida tashkiliy-boshqaruv tizimini yangilash va boshqalar tashkil
etadi. Yangi(2001 yil) tashkil etilgan "O'zbekenergo" Davlat
aksionerlik kompaniyasi aniq maqsadlar yo'lida tadbirlar ishlab
chiqib, amaliyotga tadbiq etmoqda.
Hozir Yevropa rekonstruksiya, tiklanish va taraqqiyot banki
kredit mablag'lari hisobiga "Siemens" (Germaniya) firmasi Sirdaryo
IESda ikkita energo blokni qayta tiklash ishlarining birinchi
bosqichini amalga oshirdi.
Ikkinchi bosqich ishlarini AQShning Savdo va taraqqiyot
Agentligi granti hisobiga Sirdaryo IESda 5- va 6- energobloklarni
qayta tiklash loyihasi ishlab chiqilmoqda.
Nomi
O'rnatilgan
quvvatlar,
MVt
Turboa
gre
gatlar
soni
Qurilgan yillari Joylash-
gan
shahar
Izoh
Sirdaryo GRES
3000
10
1972-1981
Shirin

Yangi
Angren

GRES
1800
6
1985-quri-
lish
davom
etmoqda
Nurobod
Loyiha
quvvati
2400 MVt
Toshkent GRES
1860
12
1963-1971
Toshkent

Navoiy
1250

11
1963-1981
Navoiy

Angren GRES

484
8
1957-1963
Angren

Taxiatosh GRES

730
5
1961-1990
Taxiatosh

Tolimarjon GRES

----
--
qurilish
1984
yilda
boshlangan
Nuriston
Loyiha
quvvati
3200 MVt

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI

17
Yaponiya

hukumatining
imtiyozli
krediti
hisobidan
eng
zamonaviy bug’-gazli energoblokni Toshkent IESda o'rnatish ishlari
olib borilmoqda. Buni Yaponiyaning xalqaro hamkorlik agentligi
amalga oshirmoqda. Chet el investitsiyalarini Navoiy IES, Muborak
va Toshkent IEMlarida shunindek, Toshkent shahri elektr energiya
uzatish tarmoqlarini yangilash va qayta tiklashga jalb etish masalalari
hal etilmoqda.
Osiyo taraqqiyot banki va Bank moliya institutlarining
mablag'larini
esa
mintaqamizda
elektr
tarmoq
ob'ektlarini
dispetcherlik va texnologik avtomatlashgan boshqaruvini hamda
elektr energiya uchun hisob-kitobni takomillashtirishga yo'naltirish
mo'ljallanmoqda.
Tolimarjon IESda Markaziy Osiyoda birinchi bo'lib quvvati 800
MVtli energoblokni montaj qilish ishlari tugallanmoqda. Samarqand
viloyatida 500 kVli "So'g'diyona" nimstansiyasi qurilishi boshlandi.
Umuman, mamlakatimizda elektr tarmoqlarini yangilash va yanada
rivojlantirishga, magistral va taqsimlash tarmoqlarini optimal
shakllantirish va natijada elektr uzatish samaradorligini oshirish
kompleks texnik va texnologik yechimlarini joriy etishga ahamiyat
kuchaytirilmoqda.
Respublikamiz suv xo'jaligi ob'ektlarining ulkan imkoniyatlaridan
samaraliroq
foydalanish
maqsadida
yurtimizda
kichik
gidroenergetikani rivojlantirish Dasturi ishlab chiqildi. Jumladan,
qurilayotgan To'palang GESida (Surxondaryo viloyati) ikkinchi
blokni (quvvati 72 MVt) o'rnatish jadal olib berilmoqda. Yaqin
kelajakda jami 440 MVt quvvatli qator kichik GESlar qurilishi
loyihalashtirildi. Natijada qo'shimcha 1,3 mlrd. kVtsoat arzon elektr
energiya iste'molchilarga yetkaziladi.