S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

6NO + 4N H 3 = 5N 2 + 6H20
6 N 0 2 + 8N H 3 = 7N 2 + 12H20
129

---

8N 0 + 2NH3 = 5NjO + 3H20
5 N 0 2 + 2NH3 = 7NO + 3H20
Selektiv katalitik qaytarish usuli nisbatan past temperaturalarda 
(180—360°C) boradi. Ammiakning miqdori ortiqcha bo‘lgan vaqtda 
gaz tarkibidagi kislorod bilan oksidlanadi:
4 N H 3 + 3 0 2 = 2N2 + 6H20
Jarayonning texnologik sxemasi 6-rasmda keltirilgan.
47-rasm. Nitroz gazlarni katalitik tozalash sxemasi:
1 — reaktor; 2 — aralashtirgich; 3
— 
rekuperatsion turbina; 4 ~ bug‘latgich;
5, 7 ,8 — qizdirgich; 6 — flitr.
Selektiv katalitik qaytarish usuli yana tarkibida chang va oltingugurt 
(IV) oksidi bor bo‘lgan nitroz gazlarni tozalash uchun ham qo‘llaniladi.
Azot oksidlarini geteogen qaytaruvchilar bilan parchalash usuliga 
binoan yuqori temperaturalar (1500—1300°C) ostida azotni qattiq 
uglerodli materiallar (ko‘mir, koks, grafit) yordamida ajratib olish 
mumkin. Uglerodning katalitik ta’siri uglerod-kislorod kompleksini 
hosil qilinishi bilan bog'liqdir.
С + NO = (C-O) + x N 2 
(C-O) + NO = C 0 2 + 1/2 N 2
130

---

Ushbu jarayonlar yuqori tem peraturada borishi uning texnik- 
iqtisodiy ko'rsatkichlariga salbiy ta ’sir ko‘rsatadi.
Lekin ushbu katalizatorlar aktivligini tez yo‘qolishi tufayli azot 
oksidlari parchalanishi boshlang'ich etapda to ‘liq boim aydi. Shuning 
uchun, NOx ning parchalanish darajasini oshirish maqsadida grafitga 
natriy karbonat kiritish tavsiya etilgan.
7.3. Gazlarni oltingugurt (IV)
oksididan katalitik tozalash
Kontaktli yoki nitrozli usullar bilan sulfat kislotasi olish jarayonida 
hosil bo'layotgan S 0 2 ni katalitik tozalash texnologiyasi S 0 2 ni S 0 3 ga 
aylantirishga asoslangandir.
Awalo tarkibida S 0 2 va azot oksidlari bor bo‘lgan tutun gazlarga 
N 0 2 qo‘shiladi.
S 0 2 + H 20 + 
n o
2 ---- ►NO + H2S 0 4
Hosil bo‘lgan sulfat kislotaning miqdori shundayki, u bu sharoitda 
bug1 holatida bo'ladi.
Tarkibida sulfat kislotasi bor bo'lgan tutun gazlar NO va N ,0 3 ni 
kislorod bilan oksidlash bosqichiga kiritiladi, so‘ng (80%) li sulfat 
kislotasi bilan H2S 0 4 parlari va N 20 3 yuviladi, havo bilan puflash yo‘li 
bilan N 0 2 va H2S 0 4 ajratib olinadi.