S. N. Yuldashev, X. M. Ibragimova, B. X. Fayziev mehnatni tashkil etish va
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.4 Mehnatni me’yorlashning usullari
Engil sanoat korxonalarida mehnat me’yorlarining bir qancha turlaridan foydalaniladi. Aniqlanish usuliga ko’ra mehnat me’yorlari texnik jihatdan asoslangan va tajriba-statistik me’yorlarga ajratiladi. Texnik jihatdan asoslangan me’yorlar oldingi boblarda ta’kidlanganidek, ishlab chiqarishdagi tashkiliy-texnikaviy sharoitlarini chuqur o’rganish asosida, ishchining ish harakatlarini elementlarga ajratib, bu elementlardan maqsadga muvofiqligini tanlash, shu elementlargagina ish vaqti sarfini aniqlash va ularni jamlash asosida mehnat me’yorlarini hisoblashdan iborat. Bunda ish o’rnining mavjud bo’lgan butun ishlab chiqarish imkoniyatlaridan to’liq va oqilona foydalanish, ilg’or tajriba, yangi texnika-texnologiya, mehnatni va ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish sohasidagi barcha imkoniyatlar hisobga olinadi. Texnik jihatdan asoslangan me’yorlar ishdagi kamchiliklarni ham, ilg’or mehnat usullarini hisobga olish, ularni tahlil qilish asosida belgilanadi. Shunga ko’ra ishlab chiqarishning imkoniyalari aniqlanadi va me’yorlanayotgan texnologik operatsiya yoki ishning oqilona bajarilish loyihasi ishlab chiqiladi. Texnik asoslangan 90 me’yorlar o’z vaqtida ishlab chiqarishga joriy etiladi, ishchilar o’rtasida tushuntirish ishlari olib boriladi, yangi me’yorlarni o’zlashtirish bo’yicha yozma ko’rsatmalar ishlab chiqiladi. Tajriba statistik ma’lumotlarga asoslangan me’yorlar ishchi va me’yorlovchilarning shaxsiy tajribasi va korxonaning ko’p yillik ma’lumotlarini qayta ishlash asosida belgilanadi. Bu usulda me’yorlar ishchining ish harakatlarini elementlarga ajratmasdan, qo’llanilayotgan texnika va texnologiyalarning imkoniyatlarini hisobga olmasdan, tahlil qilmasdan aniqlanadi. Shuning uchun bunday me’yorlar ishlab chiqarishdagi ishchilarning mehnat unumdorligini o’stirish bo’yicha imkoniyatlarni izlab topishga yordam bermaydi, ayniqsa yangi mahsulotlarni o’zlashtirishda bunday me’yorlardan foydalanib bo’lmaydi. Mehnat me’yorlari o’zlarining qanday maqsadga qaratilganligi, asoslash xarakteri, qo’llanishning qanchalik davom qilishi va ishlatilish o’rniga ko’ra quyidagi turlarga taqsimlanadi: vaqt me’yori, mahsulot ishlab chiqarish me’yori, xizmat ko’rsatish me’yori, mashinaning unumdorligi, mashinaning texnik vaqti va boshqalar. Mashina aralash qo’l va qo’l mehnatiga asoslangan ishlab chiqarishda, ya’ni tikuvchilik va poyafzal korxonalarida vaqt me’yori va mahsulot ishlab chiqarish me’yorlari – mehnat me’yorlarining asosiylari bo’lib hisoblanadi. Mashina mehnatiga asoslangan to’qimachilik korxonalarining asosiy ishlab chiqarish jarayonida mehnat me’yorlari sifatida mashinaning texnik vaqti, mashinaning nazariy unumdorligi, mashinaning unumdorligi, xizmat ko’rsatish me’yorlari qabul qilingan. Vaqt me’yori - bu birlik ishni bajarish yoki bitta texnologik operatsiyani bajarish uchun zarur bo’lgan vaqtdir. Ish vaqti sarfining tasnifiga ko’ra vaqt me’yorining tarkibi aniqlanadi va u o’z navbatida quyidagilardan tashkil topadi. V m = t op + t xiz + t dam Bu yerda: V m – operatsiyani bajarishda vaqt me’yori, sekund, minut; t op - operativ vaqt; t xiz - xizmat ko’rsatish vaqti; t dam - dam olish va shaxsiy ehtiyojlarga ajratilgan vaqt. 91 Ishlab chiqarishning seriyali va yakka turida, ommaviy ishlab chiqarishning ayrim hollarida dona mahsulot ishlab chiqarish me’yori – t dona aniqlanadi, o’z vaqtida vaqt me’yori va bir dona mahsulot uchun to’g’ri keladigan tayyorlov-yakunlovchi vaqtlarning t tay yig’indisidan iborat. t dona = V m + t tay Agar ommaviy ishlab chiqarishda t tay tayyorlov yakunlovchi vaqt nolga teng bo’lsa, u holda t dona = V m Vaqt me’yorining asosini tashkil etgan operativ vaqt t op asosiy va yordamchi vaqtlarning yig’indisidan iborat: t op = t as + t yord Ish o’rniga xizmat ko’rsatish va dam olish vaqtlarini har bir operatsiya uchun alohida-alohida elementlarga bo’lgan holda hisoblash o’ta murakkab jarayondir, chunki ish o’rniga xizmat ko’rsatishning turlari juda ko’p bo’lib, masalan ipning uzilishini bartaraf qilish, mashinani tozalash, moylash, mokini almashtirish va boshqalar kiradi. Ushbu harakatlarga sarflangan vaqtni bitta operatsiya uchun belgilash juda murakkabdir, ayrim hollarda esa mumkin ham emas. Shu sababli korxonalarda tarmoq me’yoriy hujjatlaridan foydalangan holda operatsiyalarning bajarilish usuliga, ishlatilayotgan texnologik jihozlarning turiga ko’ra dam olish va ish o’rniga xizmat ko’rsatish vaqti operativ vaqtga nisbatan foizlarda aniqlanadi, ya’ni: 100 ; 100 2 1 оp dаа оp хиz t K t t K t × = × = Bu yerda, K 1 , K 2 – ish o’rniga xizmat ko’rsatishga, dam olishga, shaxsiy ehtiyojlarga ajratilgan foizlardir. Demak, vaqt me’yorini quyidagi ko’rinishda ifoda qilish mumkin: 100 100 2 1 оp оp оp m t К t К t V × + × + = yoki ÷ ø ö ç è æ + + = 100 100 1 2 1 К К t V оp m Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|