Sistematikasi: Bo‘lim . Magnoliyatoifa (gulli, yopiq urug‘li) o‘simliklar (Magnoliophyta yoki
Angyospermae)
- Магнолиевые или Цветковые, или Покрытосеменные
Ajdod (sinf). Magnoliyasimonlar (ikki urug‘pallalilar) (Magnoliopsida yoki
Dicotyledones)
- Магнолиевые или Двудольные
Ajdodcha (sinfcha)- Ayiqtovonkabilar (Ranunculidae)
- Лютиковые
Qabila. Zirknamolar (Berberidales)
- Барбарисовые
Oila. Zirkdoshlar (Berberidaceae Juss.)
- Барбарисовые
Turkum. Zirk, qoraqant (Berberis L.)
- Барбарис
Bu turkumga 20 ga yaqin turlar kiradi, ular asosan shimoliy yarimsharning
mo‘tadil mintaqasida 50° shimoliy kenglik va tropiklar orasida tarqalgan. Zirk
turlari asosan tog‘li hududlarda o‘sadi. MDH davlatlarida zirkning 12 ta turi
tarqalgan bo‘lib, ularning 8 ta turi Markaziy Osiyo, 5 ta turi Kavkaz florasidan
o‘rin olgan. O‘zbekistonda 4 zirk turi tabiiy holda tarqalgan. Zirklarda qirrasimon
novdalar va oddiy tukli barglari mavjuddir. Novdalarida bir, uch hattoki beshtalik
tikanlar bilan qoplangan. Gullari ikki jinsli, sariq rangda to‘plam holida yig‘ilgan.
Barcha zirklar berberin alkaloidiga ega.
Tur. Oddiy zirk (Berberis vulgaris L.) Balandligi 3 metrgacha o ‘sadigan buta,
novda, po‘stlog‘i oq qo‘ng‘ir rangda, shoxlari ingichka. Aprel oyida barg chiqarish
bilan bir vaqtda gullaydi. Mevasi 10-12 mm uzunlikda va 6 mm gacha diametrga
ega. Mevalari 2-3 urug`i ba’zan urug‘siz. Urug`lari 5 mm gacha uzunlikda och-
jigarrangda. Mevasi tiniq qizil rangda, barglari to‘q yashil rangda, juda
xushmanzara buta. Soyaga va qurg‘oqchilikka chidamli, ildizidan bachkilaydi.
Yog‘ochi tiniq sariq bo‘lib, quriganda qorayadi, chiroyli, shuning uchun mebel
sanoatida ishlatiladi. Mevasidan turli ichimlik, murabbo va konfet mahsulotlari
tayyorlanadi. Tanasi va ildizining po‘stlog‘i teri va jun gazlamalami bo‘yashda
ishlatiladi. Barglari va mevasi tarkibida 6% ga yaqin olma kislotasi va S vitamini
bor. Uning barglarida zang zamburug‘i rivojlanib, g‘alla o‘simliklariga tarqaladi va
ulami zararlaydi. Shuning uchun ekin dalalariga yaqin joyga zirk ekmaslik kerak.
Bu o‘simlik MDH ning Yevropa qismi o‘rtasi va janubidagi viloyatlarda, Qrim va
32
Kavkazda tog‘li hududlarda keng tarqalgan. Zirkning barcha turlari qadimdan xalq
tabobatida ishlatilgan.
