S. X. Babadjanova, X. M. Bobojonova Dorivor o‘simliklar florasi va sistematikasi

Padubbargli magoniya - Mahonia aquifolium Nutt.
Dorivorlik xususiyati
. Padubbargli magoniya dermatologik kasalliklarda 
terapevtik ta’sirga ega. Shunday qilib, Germaniyadagi farmatsevtika sanoati 
psoriazni davolash uchun Psoriaten malhamini ishlab chiqaradi. Padubbargli 
magoniya o‘simligidagi alkaloidlar yallig‘lanishga qarshi va diuretik ta’sirga ega. 
Mahonia ekstrakti immunitet tizimini mustahkamlaydi, yurak-qon tomir tizimiga 
foydali ta’sir ko‘rsatadi. O‘simlik tarkibidagi ko‘p miqdordagi antioksidant 
hujayralarni 
qarishdan 
saqlaydi, 
erkin 
radikallarning 
zararli 
ta’sirini 
zararsizlantiradi. Magoniya ekstrakti xoletsistit, teri kasalliklari (dermatit, toshbaqa 
kasalligi, ekzema, gerpes) uchun samarali hisoblanadi. Amerika xalq tabobatida 

---

34 
magoniya diareya, revmatizm, podagra, buyrak va jigar kasalliklarida qo‘llaniladi. 
Magoniya shishlarni yengillashtiradi, kapillyarlarning devorlarini mustahkamlaydi.
Qo‘llash mumkin bo‘lmagan holatlar 
: Magoniyaga asoslangan dorilarni 
qo‘llashda, tarkibida alkaloidlar borligini esdan chiqarmaslik kerak chunki bu 
moddalar o‘simlik tanasida katta dozalarda uchraydi. Bu esa juda katta miqdorda
zahar mavjud deganidir. Shuning uchun homilador va emizikli ayollarga meva va 
o‘simlikning boshqa qismlarini olish tavsiya etilmaydi. Mahoniyaning haddan 
tashqari miqdori diareya va ko‘ngil aynishiga olib kelishi mumkin.. 
Ayiqtovondoshlar asosan ikki urug’pallalilar sinfining koʻp yillik (baʼzilari bir 
yillik) oʻt. Buta yoki chala buta turlari ham uchraydi. Barglari ketma-ket (baʼzi 
turlarida qarama-qarshi) oʻrnashgan, koʻpincha yon bargchasiz, panjasimon 
-
oʻyma yoki qirqma, oddiy (baʼzilarida murakkab). Gullari ikki jinsli, koʻpchilik 
turlarida toʻgʻri (aktinomorf), ayrim turlarida qiyshiq (zigomorf). Gulqoʻrgʻoni 
oddiy 
yoki 
qoʻshqavat. Sallagul (PaeoniA., 
suvyigʻar 
(AquilegiA., 
parpi 
(Aconitum), isfarak (Delphinium), ayiqtovon (Ranunculus) kabi turkumlarga 
mansub oʻsimliklarning gulkosasi, koʻpchilik turlarida esa gultojlari ham besh 
bargli. Aksariyat turlarida changchi va urugʻchilar koʻp. Mevalari
-
bargak yoki 
yongʻoqcha, kamdan-kam hollarda koʻsakcha shaklida. Ayiqtovondoshlarning 
1500 ga yaqin turi bor. Tropik zonadan boshlab shimoldagi barcha mintaqalarda 
uchraydi. Markaziy Osiyoda 200 dan ziyod turi (25 turkumi) bor. Oʻzbekistonda 
Ayiqtovondoshlarning ayiqtovon, isfarak, pufanak (Anemone), adonis (Adonis), 
suvyigʻar kabi turkumlariga mansub juda koʻp turlari oʻsadi. Baʼzilari, mas, 
sallagul, isfarak, suvyigʻar xushmanzara oʻsimlik, ayrimlari esa, mas, adonis, 
ayiqtovon, parpilar dorivor oʻsimlik. Ayiqtovondoshlarning ayiqtovon, parpi 
singari turkumlariga mansub turlarning tarkibida zaharli moddalar (alkaloid 
va glikozidlar) bor. Shu sababli bunday oʻsimliklar oʻsgan oʻtloqlarda mol boqish 
xavfli
.