Sadiq bəY ƏFŞar şEİRLƏr baki 2010

* * *

Şad olamazmı bilür bir qəmi-aləm nə imiş,

Mən ki,  qəm həmdəmiyəm, mən bilürəm qəm nə

imiş.

Mən ni qədr çü avarə olam kuyindən,

Bilür ol ləhəzatın qədri ki, həmdəm nə imiş.

52

Ey soran lütfilə matəmzədələr əhvalın,

Bəzmi məndin xəbər al, anla ki, matəm nə imiş.

Yürəgim qan oluban tutdu gözüm rəhgüzərin,

Şimdi bildüm səbəbi-əşki-dəmadəm nə imiş.

Sadiqi birgə xərabatnişin ortamudur,

Qəsri-qeysər nədürü səltənəti-Cəm nə imiş.

* * *

Bir nigarın hicrivü nabədin cəhanın möhnəti,

Kaş aləmdin kəsileydi könülnün ülfəti.

Sordu dün aləmni ol şux vücudun irmədüm,

Ahü əfğan kim, tilimni tutdu eşqin dəhşəti.

İl gözinə qoydu çün Şirin nişani Kuhkən,

Aqibət urdu başiğə tişə eşqin qeyrəti.

Dün təbib istürdi kim, söhbət nişani-məndə bar,

Bu sözün, ey həmnişin, əlbəttə yoxdur söhbəti.

Gərdi-xakistər bolub cismimdə,  naseh,  qılma

mən',

Eyb imastur aşiqin bolsa bu mayelik kisvəti.

Gərçi eşqin tüstüsün Fərhadü Məcnun çaldılar,

Şimdi eşq olub olardin bizgə verdi növbəti.

Sadiqidin badə tərkin istəmə, ey əhli-zöhd,

Guiya mey birlə bolmuşdur müxəyyər tinəti.

* * *

Mənzilim dərgahi-cananımda bolğay kaş ki,

Ya ona mənzil mənim canımda bolğay kaş ki.

53

Bu gecə can təndə mehmandur mən ilən, ey rəfiq,

Bu gecə cananım da mehmanda bolğay kaş ki.

Çeşmə gərdə su yığub mənzil tutar, ey əksi-tən,

Mənzili bu çeşmlər yanımda bolğay kaş ki.

Ayrılıq dağı bilə yandı könüldin idi can,

Yanmaqdadır bu könül yanımda bolğay kaş ki.

Kaş bolğaydı qulağidə fəğanım birlə ah,

Ya qulağı ahü əfğanımda bolğay kaş ki.

Kərəmruluq göstərib qalmışam birun,

Bu rəviş birəhm sultanımda bolğay kaş ki.

Sadiqi, əvvəl qədəm qoyma fəqir bu viranə,

Mənzilim dərgahi-cananımda bolğay kaş ki.

* * *

Qalmağay erdi bu aləmdə məhəbbət kaş ki,

Tuşkey erdivü berdin rəsmi-müvəddət kaş ki.

Ç ün əlif tək vahid olmaqdur cəhandin aqibət,

Tutmağay erdi kişi hiç kimlə ülfət kaş ki.

Bilməs ermişlər kişi qədrin vətən əbnası çün,

Tutğay erdi damənimni xaki-qürbət kaş ki.

Dersən, ey naseh ki, məndin tut nəsihət, aqil ol,

Tutğay erdi bu könül məndin nəsihət kaş ki.

Sihhətim verdi iyadətdin peşimanlıq sana,

Bermegey erdi mana əyyam sihhət kaş ki.

54

Öldürür, ey Sadiqi, ol ay bu gün-danla səni,

Bergey erdi bir-iki gün çərx möhlət kaş ki.

* * *

Ç adruyə yüzni, ey şux, diraz qılma məni,

Dağıtma kakilinə, biqərar qılma məni.

Rəqib bəzmi əz şürbi-mey hərarətdin,

Ərəq töküb yüzdin əşkbar qılma məni.

Bu gün nihan səri-kuyinə gəlmişəm, ey dil,

Nihani ah çəkib aşkar qılma məni.

Bəraət hesabdə tut bu əsbabından,

Qəribü bikəsü bietibar qılma məni.

Cəmali heyrəti bihuşim söləşmə, rəqib,

Sadiqi-sadiq səva durub hüşyar qılma məni.

Qədəm qoyub ura gözüm laf urdu mərdüm,

Qıl imdi rəncə qədəm, şərmsar qılma məni.

Gülüm, çavurma yüzün qeyrə, Sadiqi yanlığ,

Bu gülşənində rəşki-məzar qılma məni.

* * *

Etmə vaqif öldügümdin növhəgər həmdəmləri,

Qorxaram tutqay məlalət xatiri-xürrəmləri.

Et sən, ey əhli-cəhan bəzmi-cəhandə şadlıq

Kim, özüm birlə apardum cəhandin qəmləri.

55

Qeyrə məhrəm xublər bəzmində naməhrəmdür,

Bu sözə şahid bu kim, məhrəmdür məhrəmləri.

Könlüm

almaqdı,  nə

bim,  etkay

gözün

mərdümləri,

Yoxdur yüz min dilavərdin cuyayguləri.

Növhə qurmazlar cəhan dövründə matəmdidələr,

Sadiqi, sən olmasan sərhəlqeyi-matəmləri.

* * *

Rəhm edib atmaz oxun yar ürəgim yarəsinə,

Bumudur xubların çarəsi biçarəsinə.

Tüşdilər bir-birinə didəvi dil ləlin üçün.

Qan olur, girmək olurmu buların arəsinə.

Yandı bağrım, könül ayinəsini tutdu qübar,

Düşəli xalü xəti arizü rüxsarəsinə.

Girdbad eylədi dəvi məni-sərgəştə ilən,

Yetiməz hər kişi dəşti-qəmin avarəsinə.

Dedilər sərvi-qədi cilvəgər oldu yarın,

Getdimi göz seyli sirişkim bilə nəzzarəsinə.

Tökülən damənimə qətreyi-əşkim gecələr,

Fələkün tənə edər sabitü səyyarəsinə.

Sadiqi, gər yürəgün qanın içər, ah etmə,

Könlüni vermiş idün qəmzeyi-xunxarəsinə.

* * *

56

Göz yaşım vermə qəmi-ahi-səhərgahlərə,

Yanar əflak könüldən çəkilən ahlərə.

Qoyma xali gözümi şəm'i-rüxün əksindən,

Qoysalar eyb degil şəm nəzərgahlərə.

Qeyr tutdu ətəgin saidini öpmək üçün,

Dövlət əl verməsə yeg  himməti kütahlərə.

Dərdi-dil xublərə hacəti-izhar degil,

Ərzi-hal eyləmə sən səngi-dil agahlərə.

Sadiqi, söyləmə zöhhadə qədəh keyfini sən,

Rəhi-meyxanəni göstərmə bu gümrahlərə.

* * *

Hüsnün ki, canibi-xəti ənbərfəşan tutar,

Axır cəhanı fitneyi-axırzəman tutar.

Əglənmədi könüldə dəmi qanıma degil,

Bişək bəla imiş bu ki, qanlını qan tutar.

Var əqrəb rəqəmi nurluğun müşahibəti,

Ya Rəb, nədən bu iti münhəmi yəman tutar.

Məcnunə nisbət eyləmə kim, məni-rəmidəni,

Derlər ki, qövs batanda əbnin dastan tutar.

Ar etmə itlərinlə fəğan etsə Sadiqi,

Ari degil bu işdə üzün həmzəban tutar.

* * *

57

Navəki-cövrün sinəmə könlüm ona peyvənd

eylənüz,

Bu

səmərdin

nəxli-ömrümni

bərumənd

bar

eylənüz.

Ey edənlər mehr ilə xoşdil qərəz ərbabını,

Gah-gahi bəzmi həm cövrilə xürsənd eylənüz.

Ya çəkin divanə könlümni vəfa zəncirinə,

Ya çəkib tiği-cəfa pərkənd-pərkənd eylənüz.

Ağrı rüxsarındamıdur xəstə könlüm dərdnak,

Ey dəvacular, tədava çün gülbənd eylənüz.

Bidi-məqtuli imastur tilbə nasehlər məni,

Əql təklifidin ol qabili-bənd eylənüz.

Sadiqitin qeyri-rusva sanmanız, ey əhli-həvəs,

Əql ərbabın səri-Məcnunğə manənd eylənüz.

* * *

Ey əcəl, al canımı, aləmni ansız körməyin,

Canımı canansızü cismimni cansız körməyin.

Cilvə qılmas qaməti könlüm ara kur et közüm,

İstərəm bu bağnı sərvi-rəvansız körməyin.

Qoy yıxılsın səbr bünyadı, tökülsün cami-eyş,

Közümi seylabsız, bağrımı qansız körməyin.

Keçdi ömrüm yarsız, ey çərxi-dun, tap al canım

Kim, həyat əyyamını ol novcəvansız körməyin.

Gər xəyalı gəlməsə gözdin qılay qət'i-nəzər,

58

Sadiqi, hərgiz bu evni  mehmansız körməyin.

* * *

Xoşa onlar ki,  canan bəzmində məhrəmləri

bardur,

Mənimdik bikəs ərbablar,  yavuq    həmdəmləri

bardur.

……… çün söz birlə əhvalın sorar əğyari-bidərd,

Neçün şad olmasunlar,  rəhmsiz mərhəmləri

bardur.

Məgər kim, ol səri-ku itləri məlum qılmışlar,

Mənim yox olduğum kim, əcəb matəmləri bardur.

Məni əfsürdə qıldı hicr suzi-vəsli-canımdin,

Qavansunlar olar kim, özgəcə aləmləri bardur.

Gözün mərdümləri ta tutdu mənzil bəhri-əşkimdə,

Müəyyən oldu kim, aləmdə su adamları bardur.

Olar kim, şadmanluq birlə ömrü sərf qılğaylar,

Əgər naşad olursa Sadiqi, biqəmləri bardur.

* * *

Şöleyi-qəmdin mənivü səbrimi örtədi ot,

Yoxu barım örtədi səndin yıraq təprədi ot.

Gözü könlüm vəh neçün boldu xəyalın məskəni,

Kim erür bu mənzilin səqfi, suyü bünyadı ot.

Keldi gülgun sigritüp bir şuxü mən boldum əsir,

Barça el salim məni-bədruzğə uçradı ot.

59

Qop yanımdın həmnişin kim, şöləligdür ahi-gərm,

Qıl həzər Tanrı üçün, bilmas bilişni, yadı ot.

Sanma bitəsir ahım uçqunun, ey müddəi,

Bolma qafil kim, irür əlbəttə ot övladı ot.

Rəhm qıl həmdəmlərə, ey Sadiqi, köp çəkmə ah,

Köyməsün Məcnünivü yandırmasun Fərhadı ot.

* * *

Öylə sərkeşlik edir sərvi-qədi-rənası

Ki, yetişməz bəni-üftadəyə istiğnası.

Əl uzatmaq üçün sağərə yetməz mey ola,

Saqinin guşeyi-çeşmilə bizə iması.

Bir kərəz xatiri-pürçininə yol tapmiyəli,

Səri-kuyindəki matəmzədələr qovğası.

Meyli kəcrulərəvü lütfi dürülər caridir,

Xubluq rövzəsinin sərvi-güli-rənası.

Bəsi bənzər qədinə sərvi-səhinin, ya Rəb,

Bicəhət durmağ ilə bunca nədir dəvası?

Üstüxani-tənimi eşq hüması götürür,

Yerdə qalmaz kişinin yaxşı isə kalası.

Olmasaydı itigi həlqə bequş olmaz idi,

Sadiqi, mehrü vəfa təkyəsinin babası.

* * *

Püstə nə deyər, bəhsini eylər o dəhanın,

Ağzına bax ol ağzı açuq hiç mədanun.

Bir kərrə turub qibleyi-rüxsarinə qarşu,

60

Həsrətdən açıq qaldı gözü qiblənümanın.

Gördü məni, ağlar üzümə gül kimi güldü,

Seylabi-məhəbbət evini yıxdı cəhanın.

Hər didə gəlüb getməsi canə qatı xoşdur,

Ol qönçədəhəndin xəbəri varmı səbanın?

Yüz dövrə əgər eyləyə Yusif, sənə yetməz,

Məqdurmidir yetməsi xurşidə məhanın.

Ayru tüşəli dərdü qəmü möhnətə düşdüm,

Hicran səbəbi oldu bu yüz türlü bəlanın.

Qurtulmadı vəsl ilə dəxi Sadiqi qəmdən,

Şimdən bəri yox çarəsi bu dərdə dəvanın.

* * *

Sərv qaldı cilvədən sərvi-xuramanım görüb,

Gülməz oldu gül daxi gülbərgi-xəndanım görüb.

Gər pərişanəm, vəli şadəm ki, eşqidən rəqib,

Xatirin cəm eylədi hali-pərişanım görüb.

Yardən də'vayi-qətlim eyləsəm irməs əcəb,

Gər pərişan ola şux hali-peşimanım görüb.

Mahi-no ovci-fələkdə sanma gər kim aftab,

Tutdu üz şərməndəlikdən mahi-tabanım görüb.

Oldu təsiri-cünunim öylə kim, rahi –ədəm,

Tutdu Məcnuni-dəhrdən hali-giryanım görüb.

Sinəmi şak eylədüm hər yan məni bidərdlər,

Etdilər rüsvayi-aləm daği-pünhanım görüb.

61

Yar cövrü bəs degilmi, Sadiqi, şad olma kim,

Tərki-cövr etdi fələk birəhm cananım görüb.

* * *

Könlün istəsə qəm  dərdiğə  dəva, qədəh iç,

Özüni etmə qəmü  dərdə mübtəla, qədəh iç.

Vüsal bəzmida əgər tüşsə ərzi-halə məcal,

Hicab dəf'i üçün əl tola-tola qədəh iç.

Gör, ey disan fələkün sübhü şamı yeksan,

Əgər səbah qədəh tutü gər məsa qədəh iç.

Əgər ki, meykədəğə tüşə, möhtəsib, güzərin,

Xilafi-məşrəb edüb qılma macəra, qədəh iç.

Demə xumari bəladür deyü qədəh içmən,

Ki, bar duayi-qədəh dafeyi-bəla, qədəh iç.

Qanadı ensə  məqamın bəqa əcəl, ey dil,

Unutma dövri-qədəhnivü cabəca qədəh iç.

Zəman küdurətidin, Sadiqi, əgər bilsən,

Mükəddər olmaya könlün, mükərrəra qədəh iç.

* * *

İstərəm həmdəm olum bir neçə Məcnunlar ilə,

Yəni aşiqlər ilə, didəsi pürxunlar ilə.

Nəmi-əşkim əsəri yıxdı gözüm bünyadın,

Yıxmaq olmaz bu məmurəni Ceyhunlar ilə.

62

Könlə zikri-ləbin eyləmədi zülfini ram,

Nə talandur ki, tutulmaz belə əfsunlar ilə.

Nola gər olsa sarı çöhrəsi ərbabi-qəmin,

Yüzümüz olsa dilər arizi gülgunlar ilə.

Şadlıq qandavü mən qanda, budur məqsudum.

Ki, tutum guşeyi-qəm xatiri məhzunlar ilə.

Yüz çavurdi sənəmim şimdi olalı ki, kərəm,

Bəxti-bərgəştələrü taleyi varunlar ilə.

Sadiqi, gər sözünə yar qulağdur, nə əcəb,

Yandaşur gövhəri-nəzmin dürri-məknunlar ilə.

* * *

Könlümün hər dəm girər ol mahsima qoynuna,

Yeridür gər girsə Xurşidnin Məsiha qoynuna.

Sinəmi hal eyləyub ol ay xəyalın bəklərin,

Öylə kim, bəkləşdürür xaçını tərsa qoynuna.

Bağa girsəm bu sarıq rüxsarü gülgun əşk ilə,

Qönçənin istər girə gülbərgi-rəna qoynuna.

Gövhəri-əşkim cəhanı tutdu, övladur bu kim,

Qoymaya şimdən geri lölöni dərya qoynuna.

Qeyr əgər əhbab ilə bəzmi-vüsala yol tapar,

Sadiqi alır xəyali-yarı tənha qoynuna.

* * *

63

Məni  dün seyri-əyağ mey birlə saqi dəstgir etdi,

Famxanəsində bir idüm rövşənzəmir etdi.

Məgər

kim,  mai-meydən

özgə

bir

şərbət

bulunmazdı,

O gün kim, çərxi-varun xilqətim xakin xəmir etdi.

Yatıb tutmaqda fərqi yox gədanın şahdən, dövran,

Əgər yalın ona qaqım buna bəstər həsir etdi.

Behəmdüllah,  bu gün bir növcəvan,  saqi,  əlim

tutdu,

Məni-üftadəni ənduhi-dövran gərçi pir etdi.

Sənin dür tək sözünə,  Sadiqi,  canan qulaq

tutmaz,

Səni tutdum ki, dövran ənvəri qıldı zəhir etdi.

* * *

Vüsali müjdəsidin əşkbar gözüm,

Gər ağlamas nə əcəb edir nisar gözüm.

Gözüm bəyazında xalın xəyalı bağladı nəqş,

Qırağını sanma kim, eylədür aşkar gözüm.

Könüldə qalmasa bir qətrə qan əmanətdür bana

Ki, hər barda tökər qətrə səd hezar gözüm.

Fəraq yanımda ki, ağlar oldu səbəbi,

Satur qara günə bu tirə ruzigar gözüm.

Ni tan yarutsa gözüm xəlvətini sübhi-vusal,

Fəraği-şamdə köp çəkdi intizar gözüm.

64

Fəzayi-kuyinə qoy seyri-əzmi birlə qədəm

Ki, zahir eylədi hər yanda laləzar gözüm.

Qərib aləm imiş eşq, Sadiqi, kim irür,

Xəzani çöhrə bilə əbri-novbahar gözüm.

* * *

Şövqim gətürdi cilvəyə ol sərvqaməti,

Münkir imiş, ey həkim, gör imdi qiyaməti.

Axır fəqih badə ayağına qoydu baş,

Anı qutardı piri-Mutğanın kəraməti.

Əğyarı gör nedüm ki, dil azurdə olmayım,

Ol ta qəbulun olmadin, olmaz şaməti.

Halım yetişdi bir yerə kim, çərx rəhm edüb,

Etdi hisar cövrümə səngi-məlaməti.

Ey Sadiqi, quvanma vüsalinə dilbərin,

Künci-fəraqı bəklə ki, yoxdur nədaməti.

* * *

Qıldı həngami-səfər sərvi-xuramanım vida,

Vəqtidür qılsa təni-dilxəstəni canım vida.

Vəsl xanı üzrə çün küfrani-nemət qılmadım,

Bəs nədin, ya Rəb, bu yanlığ qıldı imanım vida.

Barsa hər yanğə barur ardınca əşki-həsrətim,

Eyləməz ol xaki-padən çeşmi-giryanım vida.

Yardən şimdi vida əyyamidür, dustlar,

Eyləmən heyrət qılursa əqlü samanım vida.

65

Üzri-təqsirat ilə güngü lal olsam, ni bang,

Kim, bu yanıklığ eyladi şuxi-suxəndanım vida.

Canü tən mabeynda samani-ülfət qalmadı

Kim, qılır yüz növ külfət birlə cananım vida.

Sadiqi bülbül kibi yığlab tilar avarəliğ

Kim, bu gülşəndin qılur gülbərgi-xəndanım vida.

* * *

Qəmi-fəraqın ilə dərdnak olub gedərin,

Nə dərdnak ki, qəmdin həlak olub gedərin.

Gedərlərsə cünun əhli-çakpriahən,

Yəbanə söyləmə, min sinəçak olur gedərin.

Yakarsa hicr odu aludə cismimi, nə ziyan

Ki, vəsl uçmağına safü pak olub gedərin.

Rəqib tə'ni gidərməz məni, məazüllah,

Demə bu mərəkədən zəxmnak olub gedərin.

Qapında böylə ki, qəm payimaliyəm, bilürin

Ki, aqibət rəhi-şövqində xak olub gedərin.

Vida vəqtidür, ey müddəi, cünunimi gör,

Saqın, saqın, yenə bitərsü bak olub gedərin.

Nə dövri-xasdur, ey Sadiqi, bu kim, məni-məst,

Gəlüb təmani-hünər, eybnak olub gedərin.

* * *

Əgər dünya budur, bixanü biman olmamız yegdür,

Buraqıb işrət əsbabını üryan olmamız yegdür.

66

Bu isə şeyxü vaiz, məscidü minbər tamaşası,

Xərabat əhlidin məstü qəzəlxan olmamız yegdür.

Bularsa ol cəmaət kim, urarlar lafi-bəxşayiş,

Yetər cəm'iyyəti-xatirpərişan olmamız yegdür.

Əgər dövlət budur kim, dundən, xəlqi itaətdən,

Gəl, ey həmdəm, əlaxan olmamız yegdür.

Bulay kim, əl verə bir sərvi-xoşrəftar pabusu,

Cəhanda sayədən xak ilə yeksan olmamız

yegdür.

Nədir keyfiyyəti zöhdü ribavü şəttü damanın,

Gigib divanəvəş məstü qəzəlxan olmamız yegdür.

Gəhan gülzarının xəndan gülü bərbad olur axır,

Buludtik gah xəndan, gah giryan olmamız yegdür.

Bulunmaz çün cəhan    məmurəsində xaneyi-

munis,

Ənisi-qəm, müqimi-gənci-viran olmamız yegdür.

Dədü damın hərifi olmanız, muri-zəifləriz,

Demə,  ey    Sadiqi,  mülkə Süleyman olmamız

yegdür.

* * *

Doldu gözüm qubari-səri-kuyi-yardən,

Gör, gör nələr yetişdi bana ruzigardən.

Eşq atəşinə yanma, yakılma demək nədür,

Od macərasın istəmədi kimsə xardən.

67

Canandan ayrı təneyi-düşmən nədür bana,

Yox ictinabı kalbüdün səngsardən.

Tüşdüm mühiti-eşqəvü qurtarmağa bəni,

Mövci-bəla arayə çəkər bir kənardən.

Əğyarı mötəbər eləmək güc gəlür, nolur,

Gər tüşsə Sadiqi nəzəri-etibardən.

* * *

Əlkidə al alma, imas kim, ata tutar,

Al ilə aldı könlümi ol şuxi-gül'uzar.

Cami-nişat tutsa bir o şah bəzmidə,

Tan yok əgər ki, qəm sipəhin qılsa tarü mar.

Yüz min nişat birlə quvan, ey könül, sana,

Həm yardür müyəssərü həm busü həm kənar.

Ol tərki-məst eylədikdin öpər qədəhi-şərab,

Tüşsə əlinə, can əvəzin verməgə nə bar.

Səngi-həvadisi-qəm ilə yıkılır könül,

Saqi şərabi-sağəridin qılmasa hisar.

Abbas şah bəzmidə yeksan içər qədəh,

Ç ingiz birlə Sadiqi rindi-meykusar.

Bolsun bu şahi-cahangirə dəmbədəm,

Dövlət mütivü bəxt rəfiqü zəmanə yar.

* * *

SAQİNAMƏ VƏ BƏRXİ ƏZ

ŞİKAYƏTİ-RUZİGAR GUYƏD

68

Gil, gil, ey rahəti-canım, saqi,

Başda, gözündə rəvanım, saqi.

Gil, gil, ey həmdəmi-razım, gil,

Vey qəm əyyamidə dəmsazım, gil.

Gil, gil, ey dilbəri-şirin hərəkat,

Vey zülali-kərəmin abi-həyat.

Gil, gil, ey qəmzədələr həmnəfəsi,

Beli məzləm əlinin dadrəsi.

Badəsiz bəzmi xumar öltürdi,

İntizari-rüxi-yar öltürdi.

Bir qədəh birlə xərab eylə məni,

Qərqeyi-aləmi-ab eylə məni.

Məni bir cam ilə yad eylə bu gün,

Dili-naşadimi şad eylə bu gün.

Gətür, ol mayeyi-yəxnini gətür,

Gətür, ol çeşmi-cəhanbini gətür.

Badə ver kim, qəmü dərd oldu füzun,

Necə tutsun əlimi sağəri-xun.

Getdilər həmdəmü həmrazlarım,

Dərdü qəm bəzmida dəmsazlarım.

Qanı onlar ki, məlal əyyamı,

Tutar irdüq böylə işrət camı.

69

Qanı onlar ki, xəvasım idilər,

Xəlvəti-xasdə xasım idilər.

Qanı ol nəxl ki, kam irdi bizi,

Vəsl canan idi növrəsimizi.

Qanı ol piri-rəhi-irşadım

Ki, hər işdə bar idi ustadım.

Qanı onlar ki, məlalət çağı,

Eşqdən özgə çe halət çağı.

Görsalar irdi ki, pamali-qəməm,

Həmdəmi-naləvü yari-ələməm.

Yarlığ birlə tutarlardı əlim,

Durub istərlər idi dərdi-dilim.

Tiri olduqca dilara idilər,

Öldügüm dəmdə Məsiha idilər.

Qanı ol əhli-vəfalar, qanı?

Mə'dəni-cudü səxalar qanı?

Tut qədəh kim, ələm öltürdi məni,

Tiri-barani-qəm öltürdi məni.

Qədəhi tut ki, bula dafeyi-huş,

Anı içkəndə deyə nuş süruş.

Qədəhi tut ki, anı malamal,

Zal əgər içsə, bula Rüstəmi-Zal.

Qədəhi tut ki, içib məst olayım,

Badəkeşlər bilə həmdəst olayım.

70

Bir tolu rəhm elə vapəsliğimə,

Yox ki, vapəsliğə, bikəsliğimə.

Bergil ol cam ki, cəm mayəsidür,

Can təmənnası, könül vayəsidür.

Fürsəti bar bu gün, badəni sun,

Olmasun dəhrimin olmasidin son.

Yox ikən bir yeməgə dəstrəsim,

Səbədün badeyi-cami-həvəsim.

Şimdi kim, saldı ayağdin məni çərx,

Bolmasun heç kişinün düşməni çərx.

Nə təhəmmül, nə təğafüldür bu,

Bir qədəh ver, nə təkahüldür bu.

Yarlar yarlığı böyləmi olur?

Yar qəmxarlığı böyləmi olur?

Bumudur əhli-mürüvvət rəvişi?

Bumudur yari-kərəmpişə işi?

Yarlığ şəm'i söndümü, nədür?

Yoxsa qanlar suya döndümü, nədür?

Gör ki, çərxi-sitəmayin netdi,

Bu qələt gərdişi-kəmbin netdi.

Mən ki, ərbabi-vəfa irdi işim,

Bivəfalarğa idi sərzənişim.

Şimdi dövrani-cəfapişə məni.

71

Gərdişi-çərxi-kəcəndişə məni.

Bivəfalar bənə zari etdi,

Aqibət payi-çinari etdi.

Dəhrdə qalmadı bir mərdanə,

Hərfi-sövtilə keçər əfsanə.

Oldu əsbabi-şücaət pamal,

Öltürür Rüstəmi-Zal örtiğə zal.

Saqiya, gəl ki, pərişan oldum,

Köp əlaxanü əlaman oldum.

Sadiqi, pəs neçə bir şərhi-məlal,

İşrət ərbabına barlandı kəlal.

Sana kim, dövri-qəm üftadəsisin,

Yox ki, azadələr azadəsisin.

Saqinin lütfü ətası bəstür,

Meykədə abü həvası bəstür.

* * *

ƏRZİ-HAL

1

Ey sipehri-bərinə mehri-münir,

Şahi-aləmstani-kişvərgir.

Dedi gərdun fələk sərir sana,

Əbdkum yazdı çərxi-pir sana.

                                                

1

Бу 

башлыг

шеиря

шярти 

олараг 

верилмишдир.

72

Təxt iyiligi rikabgirindür,

Cami-giytinüma zəmirindür.

Sən bu gün padşahi-İransan,

Cami-Cəm aləmə Süleymansan.

Padşahım, sipehri-hiylənüma,

Gör nə rəng ilə cövr qıldı bana.

Şah Təbrizə əzm qılğanda,

Əzm ilqarı cəzm qılğanda.

Bəxt sahibi-fəraş qıldı məni,

Mərəzə xacə taş qıldı məni.

Eylədi dur xaki-rahindən,

Saldı iraq məni sipahindən.

Şimdi üç ildən füzundur məni-zar

Ki, gəhi sağəm və gahi bimar.

Eylədüm xidmətində çox təqsir,

Leyk şahənşəhi-sipehrsərir

Qalmadı etdüğim günahlərə,

Qatmadı məni üzrxahlərə.

Yenə yüz lütfü yüz kərəm qıldı,

Sərfəraz etdi, möhtərəm qıldı.

Bu uçurda ki, bəxt yar oldu,

Söhbətim təndə bərqərar oldu. 

İstədüm xaki-rəhgüzarın olum,

Canfəşanlığda biqərarın olum.

73

Şükrüllah, yetişdim ol kamə,

Yetdi ağazi-əzmim əncamə.

Ayağın toprağına yetdi yüzüm,

Bəlkə səm'i-qəbula yetdi sözüm.

Ç ərx gördü ki, şahi-bəndənəvaz,

Mana qanun lütfün eylədi saz.

Əndəlibmədih oldu tilim,

Daməni-iltifatə yetdi əlim.

Təb'imə əş'ar yol tapdı,

Eyş viranə könlümi yapdı.

Yenə bir rəng etdi çərxi-dürəng

Ki, səməndi-səadət oldu ləng.

Yəni aldı ayağımı əyyam,

Sındı əlkimdə incidin tolu cam.

Bir mərəz birlə bağladı ayağım

Ki, səri-kuyin olmaya tayağım.

Tüşdü yoldan səməndrəftarım,

Gögə yetişdi naleyi-zarım.

Tapdı çün payi-illətim payə,

Ərz qıldım anı ətibbayə.

Etdilər çün dəva büsatını teyy,

Dedilər axır üd-dəvar əlini.

74

Min heyvanə təb'i-baytarı,

Bir tükün qoydu karü barı.

Mərəzə dağ vermədi səhhət,

Bu həm oldu izafeyi-illət.

Olmadı dağ dərdimə mərhəm,

Bir ikən iki oldu dərdü ələm.

Səndin, ey padşahi-qədrbülənd,

Olmuşam bir dəvayə hacətmənd.

İstərəm hacətim rəva edəsən,

Rüsxətilə mana dəva edəsən.

Şahi-Cəmcah gilməsinə rəvan,

Olum mən iraqə müjdərəsan.

Nameyi-fəthini əyan edim,

Xas ilə amı şadman edim.

Ta dəva dərdi-canə mərhəmdür,

Ta ələm mənşeyi-qəmü həmdür.

Dustun bolmasun ələmdə əsir,

Düşmənin olmasun bəladən sir.

* * *

TƏRKİBBƏND

Mənəm ki, sakini-meyxaneyi-diyari qəməm,

Hərifi-badəkeşi-bəzmi-sağəri-ələməm.

75

Əlimdə cami-bəla, eşq kişvərində Cəməm,

Nəzərdə gərçi gədayəm və leyk möhtəşəməm.

Başımda çətri-siyəh sayəbani-ahımdur,

Hücumi-dərdü bəla ləşkərü sipahımdur,

Mənim ki, gəzmədi hərgiz sipehr kamımla,

Müyəssər olmadı bir kam ehtimamımla,

Oturmadım nəfsi sərvi-xoşxuramımla,

Tamam olmadı ömrüm məhi-təmamımla.

Həmişə çərxdən azardur nəsib mana

Zəmanədən yetişür möhnəti-qərib mana.

Nədür zəmanə işi, cövr ilə cəfa etmək,

Sipehr şivəsi təğyiri-müddəa etmək,

Rəqib dərdi-dilin bilməyüb dəva etmək,

Məni ki, dərdi-dilim sərbəsər cəza etmək.

Könül, zəmanədən incinmə, şadü xursənd ol,

O aqil irməz isə, bari sən xirədmənd ol.

Hilal tək fələkün cövründən xəm olsan tək,

Bəlayə həmnəfəsü dərdə həmdəm olsan tək.

Hərimi-cövrü cəfa məhrəmi-qəm olsan tək,

Qəribü badiyəpeymayi-aləm olsan tək.

Ki, əglənüb qalasan qeyr müddəasilən,

Bəli, deyib gəzəsən özgələr rizasilən.

Əgər ki, yarə müti olsa yar, ar olmaz,

Qəbuli-xidməti-əhbaba şərmsar olmaz,

Rəfiq xidmətidi, kəsri-etibar olmaz,

Get-gedə sitəmin çəksə, xarü zar olmaz.

76

Nəuzbillah, əgər süflə ola mənzurün,

Günah ilə nə miqdar ola məqdurün.

Şükür kim, talibi-dünyayi-dun degil könlüm.

Hərifi-xəlvəti-bəzmi-cünun degil könlüm.

Müqəyyədi-qədəhi-laləgun degil könlüm,

Zəbuni-minnəti-xəsmi-zəbun degil könlüm.

İşim həmişə qəmü dərd birlə şad olmaq,

Murad tərkin edüb rindü namurad olmaq.

Nə bir rəfiq ki, rəf'i-məlal edəm naçar,

Nə bir təbib ki, dərdi-dil eyləyim izhar,

Mənəm həmin qəmü ənduhü kəsri-səbrü qərar,

Budur mana fələkün lütfü az-çox dəvvar.

Nə ruzigar, nə dirilik, nə müddəadur bu,

Bu işdə kari-rəva olmadum, rəvadur bu.

* * *

QİTƏ

Ey qorçubaşı, ey sitəm əhlinə pişva,

Şahın qulu olan sözinə bipir gərək.

Fərmani-şahdur, versən alduğun geri,

Fərmanə baxmadun, sənə mövtdən həzər gərək.

Hökmə qulaq asmadınü baxmadun daği,

Ərbab zülmü cövrini kurü kər gərək.

Mən şamlu fəqiriyəm, sən qəcər bəgi,

Sən əhli-şərsənü sana bir əhli-şər gərək.

77

Abbas şah hökminə endürmədün boyun,

Boynu yoğunlusan, sana tiğü təbər gərək.

Şahdan səninçün alayım bir qəcər dağı,

Bildüm yəqin ki, kuni-xərə kiri-xər gərək.

* * *

78

S. 71-dən 85-ə qədər

fotofaksimile

79

M Ü N D Ə R İ C A T

Sadiq bəy Əfşar və onun türkdilli lirikası ...................... 3

Qəsidələr .................................................................... 29

Qəzəllər ...................................................................... 39

Saqinamə və bəxri əz şikayəti-ruzigar guyəd ............. 61

Ərzi-hal ...................................................................... 65

Tərkibbənd ................................................................. 68

Qitə ............................................................................ 69

Faksimile .................................................................... 71