Safoyev Hasan Aminovich Buxoro muhandislik-texnologiya instituti Jismoniy madaniyat kafedrasi dotsenti

Keywords: young child, preschool education, modern education, behavior, roles, national pride, morality and decency, activity, tradition, knowledge, skill, competence, ability, will.

Harakatli o’yinlar harakat qobiliyatlari rivojlantirish vazifasining amalga oshirilishini maksimal darajada ta’minlaydi, chunki ularning mazmuni harakat dasturlarini shakllantirish va almashtirishga yo’naltirilgan.Ma’lumki, insonning rivojlanish jarayonida egallab boradigan harakat tajribasi turli darajadagi xarakat dasturlarining yuzaga kelishi va mustahkamlanishida o’z ifodasini topadi. Harakat malakalari qanchalik xilma-xil bo’lsa, yangi harakatlarni o’zlashtirish imkoniyatlari shuncha ko’p bo’lishi tabiiy (N.A.Bernshteyn [12], V.S.Gurfinkel, Yu.S.Levik [21] harakatli o’yinlar murakkab tizimlar bo’lgan tana va uning qismlari holatlari, harakatlar va harakat faoliyatlarining tez-tez almashinib turishi bilan tavsiflanadi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy harakat turlarini rivojlantirishning o’ziga xos xususiyatlari mavjud. O’rgatishning ushbu bosqichida harakat malakalari va ko’nikmalari ko’lamining kengayishi, jismoniy fazilatlar (tezlik, chidamlilik, tezkorlik va boshqalar)ning rivojlanishi bilan bog’lik holda ham mashqlarni yaxlit, ham harakat texnikasi elementlarini alohida-alohida muvaffakiyatliroq o’zlashtirish imkoniyati yuzaga keladi. Besh-olti yoshli bolalarda o’z oldilariga qo’yilgan vazifalarni ongli tushunib etish, vaziyatni baholash, o’z harakatlarini boshqara bilishga muayyan tayyorgarlik bo’ladi, shuning uchun og’zaki ko’rsatma berish va tushuntirish yordamida maktabgacha yoshdagi bolalarning harakat faoliyatida mustahkam bilim va ko’nikma shakllantirish mumkin bo’ladi.
Bolalarninghartomonlamarivojlanishidao’yinasosiyfaoliyatturibo’libhisoblanadi. Bola yoshligidaqanchalikko’po’ynasa, buuningmaktabdayaxshio’qishigavakeyinchalikmehnatfaoliyatigaijobiyta’sirko’rsatadi. O’yinbu bola faoliyatiningyorqinturi, o’yinjarayonidauningirodasi, hissiyoti, ehtiyoji, qiziqishlari, ta’sirchanligi, ya’nibutunshaxsiyatishakllanadi.O’yin buyumli buyumli vaijtimoiy voqelikdagi harakat qilish va
uni anglashga qaratilgan jarayondir. Kichik yoshdagi bolalarga asosiy
buyumlar bilan bajariladigan qiziqarli harakatlar bo’lsa, bola katta bo’lgan sari o’yindagi kattalar harakatlarini vamunosabatlarini qayta aks ettirishiga xizmat qiladi. Qadimdan o’zbek halqi bolalariga turli halq o’yinlarni o’ynatib o’rgatib kelganlar va o’yinlar orqali uddaburonlik, chaqqonlik, topqirlik, mehrshafqatlilik kabi fazilatlarni tarkib toptirib, mehnatga o’rgatib boriladi.Harakatli va kam harakatli o’yinlarni tanlash va rejalashtirish dasturga muvofiq amalga oshiriladi. Bunda har bir yosh guruhining sharoiti hisobga olinadi, chunonchi, bolalarning jismoniy va aqliy rivojlanishining umumiy darajasi, harakat ko’nikmalarining rivojlanishi, har bir bola sog’lig’ining ahvoli, individual tipologik xususiyatlari, yil fasli, kun tartibi, o’yinni o’tkazish o’rni, shuningdek bolalar qiziqishlarining o’ziga xos xususiyatlari.
Harakatli o’yinlar ichida guruhning barcha bolalari bir vaqtda aktiv ishtirok etadigan o’yinlar («Chumchuqlar va avtomobil», «Qimning zvenosi tezroq saflanadi», «Ayyor tulki» va oshqalar) ham bor. Shu bilan birga harakatlarning navbatliligi asosiga qurilgan («Quvlashmachoqlar», «Kim lentani tezroq tortadi», «Xaltachalarni almashtirish» va hakazo) foydali va qiziqarli o’yinlar mavjud. Bu o’yinlarirodanitarbiyalashgayordamberadi, o’zinitutabilishgao’rgatadi.
Biroqbundayo’yinlarninoto’g’ritashkiletilgandabolalaro’yintopshiriqlarinibajarishuchunuzoqvaqtnavbatkutibqoladi. Kutibqolish, statikholatlarningbirxilligi, ayniqsa, kichikyoshdagibolalardaqiziqishning, harakatreaktsiyasitezliginingsusayishigaolibkeladi; kattayoshdagibolalararzimaganbahonabilano’yindanchalg’iydilar, buesamazkurholningsabablarinihisobgaolmagantarbiyachidanorozilikuyg’otadi. Bundaypaytdao’yindakichikguruhishtirokqiladiva u uzoqdavometmaydi, bolalaraktivbo’libo’yinoxirigachadiqqatqiladilar.