Samarqand davlat universiteti ehtimollar nazariyasi tarixi

4. Rossiyada XIX asr boshida ehtimollar nazariyasi bo‘yicha олиб 
борилган tadqiqotlar
Rossiyada XIX asr boshida ehtimollar nazariyasi bo‘yicha jiddiy 
tadqiqotlar paydo bo‘la boshladi. Birinchi o‘quv kursini Vilnyus universitetida S. 
Revkovskiy o‘qiy boshladi (1829 yil), 1830 yilda o‘sha yerda Rossiyada 
birinchsi ehtimollar nazariyasi kafedrasi ish boshladi. Peterburg universitetida 
ma’ruzalarni 1837 yildan boshlab V. A. Ankudovich, 1850 yildan — 
V. Ya. Bunyakovskiylar o‘qiganlar. «Ehtimollar matematik nazariyasi 
asoslari»darsligini Bunyakovskiy 1846 yilda chop etdi va uning tomonidan 
o‘ylab topilgan atamalar tadqiqotlar qo‘llanila boshlandi.  Moskva universitetida 
bu kurs 1850 yilda paydo bo‘ldi, Moskva matematika jamiyatining kelajakdagi 
Prezidenti A. YU. Davidov, ma’urzalar o‘qigan.
[58]
. 
Ehtimoliy mavzular bo‘yicha maqolalarni M. V. Ostrogradskiy, 
N. D. Brashman, N. I. Lobachevskiy, N. E. Zernov kabi matematiklar nashr 
etganlar. Bu ishlarning ko‘p qismi
Laplasning ishlari va qarashlarining kuchli 
ta’sirida bo‘lgan. 
Ehtimollar nazariyasi bo‘yicha jahon saviyasi darajasidagi rus
matematiklari jumlasiga P. L. Chebishev va uning shogirdari A. A. Markov va 
A. M. Lyapunovlar kiradi. 1860 yildan Bunyakovskiyning o‘rniga ishga o‘tib 
ehtimollar nazariyasiga katta e’tibor qaratdi. Bu mavzu bo‘yicha 4 ta ish chop 
etdi. Aynisa uning «O‘rta miqdorlar xaqida» (1866 yil) maqolasi kata ahamiyatga 
ega unda Chebishev tensizligi keltirilgan, keyinchalik, u Markov tomonidan 
kuchaytirilgan: 
5. Фан ривожида янги назарий саволлар ва усулларнинг пайдо 
бўлиши
. 
XX asrda Cрebishev va Markov tadqiqotlarini A. Ya. Xinchin, 
A. N. Kolmogorov va boshqalar davom ettirdilar. Xususan, Yarl V. Lindeberg 
(1922) va Kolmogorov (1926) katta sonlar qonuni bajarilishi uchun zarur va 
yetarli shartlarni topdilar. 

---

32 
O‘lchovlar nazariyasi paydo bo‘lgandan so‘ng bu umumiy tushunchaning 
ehtimollar nazariyasiga qo‘llash qulayligi ko‘rindi. Ya’ni ehtimolni qulay 
hodisalar to‘plami o‘lchovi sifatida qarash ehtimol xossalarini yaxshi ishlab 
chiqilgan to‘plamlar nazariyasi tilida tavsiflash va tadqiq etishga imkon berdi.
Dinamik sistemalar nazariyasida ba’zi sistemalar differensial tenglamalari 
tasodifiy jarayonlar kabi tutishi aniqlandi. 
Hozirgi paytda ehtimoliy usullar nazariy va amaliy matematikaning 
ko‘pgina sohalarida, hatto sonlar nazariyasi va mantiq sohalarida keng 
tadbiqlarga ega. O‘z navbatida zamonaviy ehtimollar nazariyasi XX asrda paydo 
bo‘lgan matematika bo‘limlarida ishlab chiqilgan usullardan va yondashuvlardan 
foydalanmoqda.