Samarqand davlat universiteti «mutaxassislikka kirish» fanidan

Psixologiyaga yo’l

 1856 yilning bahorida Vundt «eksperimental fiziologiyaning otasi» hisoblangan odam rahbarligida fiziologiyani o’rganish uchun Berlindagi Iogann Myuller huzuriga keldi. Berlindagi fanning xususiyati Germaniyaning janubidagi universitetlarda o’qitishdan farq qilishini aniqladi. Berlinda u eng yaxshi olim bilan uchrashdi. I.Myullerdan tashqari, E.Dyuboa-Reymond unga katta ta’sir ko’rsatib, uning eksperimental tadqiqotlarga bo’lgan qiziqishini uyg’otdi.

1856-yil oxirida Vundt Gaydelbergga qaytdi. Bu yerda u tibbiyotdan nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi, doktorlik unvonini oldi va 1857 yildan 1864 yilgacha ma’ruza o’qidi. Shu bilan birga, u Bonn universitetidan Gaydelbergga ko’chib o’tgan German von Gelmgolts laboratoriyasida laborant bo’lib ishlagan. Ehtimol temperamentdagi farq tufayli ularning orasidagi do’stona munosabatlar samara bermadi. Biroq, 1871 yilda Gelmgolts Berlinga ko’chib o’tguncha, ularning hamkorligi 13 yil davom etdi.

1856-1857-yillarda Vundt (faqat fiziologik mazmundagi) uchta maqola va 1858 yilda o’zining birinchi kitobi «Mushaklar harakatini o’rganish bo’yicha ocherklar» ni nashr etdi. Bu vaqtda uning qiziqishlari garchi psixologik g’oyalar tobora ko’proq ishg’ol qilib borsa-da, hali ham fiziologiya muammolariga qaratilgandi.

Hatto 1858 yilda Vundt “Hissiy idrok nazariyasi bo'yicha ocherk”larning birinchi qismini nashr etdi. «Ocherklar» to’rt yil davomida qism-qism qilib nashr etildi. Va 1862 yilda «Hissiy idrok nazariyasi tomon» kitobi to’liq nashr etildi. Bu yerda, mohiyatan, Vundt psixologiyani uchta asosiy sohaga: eksperimental psixologiya, etnik psixologiya va ilmiy metafizikaga ajratgan dastur tasvirlangan.

1863 yilda juda muhim asar - «Odam va hayvonlarning ruhi to’g’risida ma’ruzalar» nashr etildi. Unda rivojlanishi ko’p yillar davom etgan eksperimental psixologiyaning ko’plab muammolariga kirish bor edi.

Keyinchalik, Vundt o’qituvchilikdan zerikdi va u bu ishidan voz kechdi. 1864 yilda u yordamchi professor unvonini oldi va yana 10 yil Geydelbergda qoldi.

1867 yilda Vundt fiziologik psixologiya bo’yicha ma’ruza kursini o’qishni boshladi, bu aslida shu nomdagi fanga asos soldi. Uning kontseptsiyasining to’liq taqdimoti «Fiziologik psixologiyaning asoslari» kitobida (2 qismda, 1873-1874) berilgan. Vundt tirikligida bu kitob olti marta qayta nashr etilgan.

Vundt 1874 yilgacha Gaydelbergda ishlagan. Bu yerda uning ilmiy qiziqishlari nihoyat shakllandi. Endi psixologiya uning uchun birinchi o’ringa chiqdi. Vundt fiziologiyada o’qish jarayonida psixologiya haqida mustaqil eksperimental fan sifatida fikr yuritadi.

1874 yilda Vundt Tsyurixdagi induktiv falsafa kafedrasiga taklifnoma oldi. Gelmgolts unga falsafa tabiatshunoslikka asoslangan bo’lishi kerakligini ta’kidlab, tavsiyanoma berdi.

Biroq, Vund Tsyurixda uzoq vaqt ishlamadi, atigi bir yil.