Samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasi

O`qituvchi faoliyati
O`quvchi faoliyati
turli topshiriqlar muammoli asosida holat yaratish; muammoni hal etishga oid farazlarni aytishni taklif etish; farazlardan mosini muammoni bajarishga tatbiq etish, so’rash; xulosalar chiqarishga ko`maklashish; chiqarilgan xulosalarni amaliyotga tatbiq etish yo`llarini ko`rsatish	muammoli holatda ishtirok etish va muammoni qabul qilish; farazlarni aytish; tanlangan farazni muammoni bajarilishiga tatbiq etish; xulosalar chiqarish; xulosalarni amaliyotga tadbiq etish.

Muammoli izlanish metodlari ham maktab tajribasida sof holda qo`llanilmaydi. Muammolarni qo`yish, ularni izohlashda suhbat, hikoyadan ham foydalaniladi. Shuningdek, ma`ruza o`qib turgan paytda turli o`quv topshiriqlari, muammolar ham hal etiladi. Ko`rgazmali qurollar vositasida bolalarga eksperimental (sinov) topshiriqlar beriladi. Ana shularga ko`ra muammoli-izlanish metodlarining quyidagi turlari farqlanadi.
Muammoli hikoya o`rganilayotgan mavzu doirasida hikoya boshida, hikoya davomida, hikoya oxirida bolalar oldiga muammolar qo`yib, ularning mavzuga qiziqishlarini oshirish yo`lidir.
Muammoli ma`ruza: ma`ruzadan oldin o`quvchilarni mavzuga qiziqtirish maqsadida yoki ma`ruza oxirida o`quvchilar oldiga muammolar qo`yish yo`li bilan ta`lim maqsadiga erishishdir.

4. 
   Didaktik o`yin metodi. Keyingi yillarda ilg’or o`qituvchilar tajribasida didaktik o`yinlardan ta`lim metodlari sifatida foydalanish odat tusini olib bormoqda. Didaktik o`yinlarning samaradorligi shundaki, ular vositasida o`quv-tarbiya ishlari hayotga yaqinlashtiriladi, shuningdek, ularning har birida bilimlarni og’zaki bayon etish, ko`rgazmali, amaliy metodlarning elementlari qo`llaniladi. Shu hususiyatlariga ko`ra didaktik o`yinlar sintetik harakterga ega. Ularning quyidagicha turlari mavjud:
   

Simulyativ o`yin-ta`limni hayotda bo`lib o`tgani ijtimoiy voqealarga tenglashtirish, ularni qiyosiy tarzda tashkil etish va boshqarish metodidir. Bu o`yindan tarix, geografiya darslarida unumli foydalaniladi; bir o`qituvchi Amir Temur, boshqasi Boyazid, qolganlari sarkardalar, askarlar rolida ishtirok etadi, shu yo`l bilan ta`lim bo`lib o`tgan tarixiy voqeaga qiyoslab tashkil etiladi.
Simulyativ o`yinlarning bir ko`rinishi insenirovka (rollarga ajratib o`qish) metodidir. Boshlang’ich sinflarda badiiy matnlar, yuqori sinflarda badiiy asarlarni rollarga ajratib o`qitish an`anasi maktablarimiz tajribasida uzoq tarixga ega. Adabiyot o`qituvchilari «Tuya bilan bo`taloq» asarini o`qitganda bir o`quvchi yozuvchi, ikkinchi o`quvchi tuya, uchinchisi esa bo`taloq so`zlarini o`qib ishtirok etishadi.
Situativ o`yinlar ham asta-sekin maktab tajribasida o`z o`rnini olib bormoqda. Mehmon kutish, kasalni davolash, harid qilish kabi turli haetiy vaziyatlar mohiyatidan kelib chiqib, ta`limni tashkil etish va boshqarish situativ o`yinlar sirasiga kiradi.
4.
Yoshlarni tarbiyalash jarayonida ma`naviy-intellektual rivojlantirish sifatlarini aniqlashning aniq maqsadi va vazifalari ishlab chiqilgan.
O`quvchi va talabalarning bilimini, aqliy kamolotlarini nazorat qilish va baholash davlat miqyosidagi muhim ahamiyatga egadir. Shu bilan birga, nazorat va baholash jarayonini o`quvchi bilimini boyitishga, ular shaxsini rivojlanishiga va tarbiyasiga ta`sir ko`rsatadi.
Bilimlarni nazorat qilishda qo`yilgan ball va baholar o`quvchi va talabada qanday taassurotlar qoldirganini, ular o`rtoqlarining o`qishdagi yutuq va kamchiliklariga qanday munosabatda bo`lishlarini doim kuzatib borish lozim. O`quvchi va talabalar bilimini nazorat qilish va baholash o`quv yili davomida muntazam amalga oshirilishi uchun reyting tizimi joriy qilinib, ba`zan, tasodifan tekshirishlarning oldini oladi va tartibli, doimiy baholash uchun imkoniyatlar ochib beradi.
Pedagogika fani bilimlarni o`z vaqtida nazorat qilish va baholashning uchta vazifasi borligini alohida uqtiradi.
1. O`zlashtirishni nazorat qilish va baholash natijalariga qarab Davlat ta`lim standartlari qanday bajarilayotganligini nazorat qilinadi va vazifalar belgilanadi.
2. Bilimlarni nazorat qilish va baholash natijasida o`quvchi, talabalarda bilimlar yanada kengayadi. Bu bilan o`quv yurtlari oldida turgan ta`limiy maqsad bajariladi.
3. Ta`lim sohasidagi yaxshi natijalar yoshlar tarbiyasiga ham ta`sir ko`rsatadi. Ularda ko`tarinki rux, o`z kuchiga bo`lgan ishonch va qiziqishlar paydo bo`ladi. Shuning uchun ham o`zlashtirishni nazorat qilish ta`lim tizimining ajralmas qismidir. Nazorat jarayonida uning yozma, og’zaki va amaliy metodlaridan keng foydalanilmoqda. O`qituvchi o`quvchini faollashtiradigan, o`zi va o`rganuvchi uchun qulay bo`lgan yo`llarni, metod, o`qitish shakllari va vositalarini takomillashtirib boradi. Shu boisdan ham, «pedagogik texnologiya», «didaktik texnologiya», «ta`lim texnologiyasi» atamalari qatoridan «pedagogik innovatsiyalar» atamasi mustahkam o`rin olmoqda.