Samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasi

3.
Xalq pedagogikasining tarbiya metodlari
Xalq pedagogikasi chinakam o`zbekcha axloq, odob va tarbiyaning barcha qirralarini o`zida mujassamlashtirgan. Unda turli xil tarbiya metodlari va vositalaridan foydalaniladi, bu metod, vositalar nihoyatda rang-barang bo`lib, ko`p tomonlari bilan ilmiy pedagogikadan ustunlik qiladi. Chunki bu metodlar ilmiy pedagogikaning shakllanishida ham o`z ta`sirini o`tkazgan.
Xalq pedagogikasida qo`llanilgan juda xima-xil tarbiya metodlari quyidagi tarzda umumlashtirish mumkin.
1. Tushuntirish (o`rganish, odatlantirish, mashq qildirish).
2. Namuna (maslahat berish, uzr so`rash, yaxshiliklar haqida so`zlash, o`rnak bo`lish).
3. Nasihat berish, o`git (undash, ko`ndirish, iltimos qilish, yolvorish, tilak- istak bildirish, ma`qullash, raxmat aytish, duo qilish, oq yo`l tilash va hokazolar).
4. Qoralash va jazo (ta`qiqlash, ta`na, gina, tanbeh berish, majbur qilish, koyish, ayblash, uyaltirish, qo`rqitish, nafratlantirish, ont-qasam ichirish, urish, kaltaklash va hokazolar).
Agar sinchiklab qaralsa, yuqorida keltirilgan to`rt xil metod umum bir yaxlitlikni ifodalaydi. Oldin bolaga umumiy manzara tushuntiriladi. Bolalar narsa va hodisalarga tushunmaganlarida tarbiyachi namuna metodidan foydalanadi, yoshlarning mustaqil kuzatuvchanligiga e`tibor beriladi. Unda ham tushunmaganlar kattalarning nasihati, o`giti orqali narsa va hodisalarning mohiyatiga yetadigan bo`lishadi. Bordi-yu unda ham bolalar tushunishmasa, yoki tushunishni istashmasa, unda qoralash va jazolash metodlaridan foydalanishga to`g’ri kelgan. Lekin bu so`ngi chora ekanligini xalq yaxshi tushungan. Hozirgi zamon ilmiy pedagogikasi qoralash va jazoni so`nggi chora, aniqrog’i kam samara beradigan chora ekanligini isbotlagan.
Xalq pedagogikasining nodir namunalari, tarbiya metodlari va tarbiyaviy ta`sirlar muayyan vositalar orqali amalga oshirilgan. Mehmon kutish, mehmonga borish, turli mehnat jarayonlari, xasharlar, turli gurunglar (choyxona, to`y marosimlari) sayllar, turli nishonlashlar (tug’ilgan kunni nishonlash, yigitlar bazmi, qizlar bazmi), musobaqalar, turli marosim va boshqalar o`ziga xos tarbiya vositasi vazifasini bajargan.
Inson qalbiga bugun ekilgan yaxshilik urug’i oradan o`n yillar o`tgach unib chiqadi, buni ilmiy asoslab oldindan ko`ra bilish kerak.