Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

Narx nazariyasi. yuqorida aytib o`tilganidek, ikkinchi bosqich 
marjinalistlari, narx tushunchasidan voz kechib, bozor narxi va uning o`rnatilish 
mexanizmlari tahliliga o`tib ketishgan. Mazkur Yangi yo`nalish ketma - ketlikdagi 
rivojlanishi sifatida, Marshall narx nazariyasini ilgari surilib, keyinchalik u 
«Marshall xochi» nomini olgan. Mazkur nazariya, narx nazariyasining ikki 
al`ternativ tomonlar munozarasini tugatdi, ya`ni foydalilik nazariyasi va xarajatlar 
nazariyasi namoyandalarining. Tovar narxi, endilikda talab va taklif narxlari 
mutanosibligi asosida belgilanadigan bo`ldi (12.1.1-rasm). 
S 
D 
p` 
p 
12.1.1-rasm 
A. Talab narxi. Marshall nazariyasida maksimal darajada foydalilik bilan 
belgilanib, avstriya maktabi namoyandalari nazariyasidan farqli o`laroq, mazkur 
foydalilikning psixologik va sub`ektiv baholanishi asosida abstraktsiyalanadi. 
Marshall fikricha, talab, tovar narxi va inson mazkur xaridni amalga oshirish uchun 
egalik qiladigan pul miqdoridan kelib chiqadi. Marshall tomonidan belgilangan 
talab umumiy qonuniyati bo`yicha, mazkur tovarning qay darajada ko`proq 
sotilishi mo`ljallanayotgan bo`lsa, uning narxi Shu darajada past bo`lishi kerak, 
ya`ni boshqacha qilib aytganda talab hajmi narx tushishi natijasida o`sib boradi, va 
narx oshishi sayin, kamayadi. Shu sababli, talab chizig`i grafigi, pastga qarab 
yo`naltirilgan. 
Marshall talab elastikligi tushunchasini to`liq tadqiq etib, marjinalistik 
nazariyasiga kiritdi, ya`ni bu tushuncha asosida, talab darajasi narx o`zgarishiga 
bog`liqligi yotadi. Xususan u, keng talabdagi tovarlar yuqori narxlarga ega 
bo`lgan taqdirda, ularga nisbatan talab elastikligi o`rtacha darajadagi narxlarda 
ham baland bo`ladi, ammo narx pasayishi sayin mazkur talabning elastik holati 
qisqarib boradi. 
Bundan tashqari, Marshalning fikricha, tovarlar turli guruhlari orasida, talab 
elastikligi turli darajasi kuzatiladi. Talabning past darajadagi elastikligiga, birinchi 
ehtiyoj doirasi predmetlari, hamda boylik predmetlari ega bo`ladi. Elastiklik 
darajasi, 
iste`molchi 
daromad 
darajasiga 
ham 
bog`liqdir 
(masalan, 
iste`molchilarning bir guruhi uchun boylik predmetlari bo`lgan tovarlar, boshqa 
guruh iste`molchilari uchun kundalik ehtiyoj mollariga aylanadi).

---

104