Samarqand iqtisodiyot va servis instituti r. S. Amriddinova, N. E. Ibadullayev, G. R. Tursunova, O. I. Tuxliyev

2.1. Ekskursiyaxizmatiningasosiyfunksiyalari 
Funksiya
– 
birorbirob’ektningtashqinamoyonbo‘lishi, 
muassasa, 
korxonaningishlashshaklidir. 
«Funksiya» 
so‘zilotinchadanolingan 
bo’lib,
«bajarish, amalgaoshirish, faoliyatdoirasi, ma’suliyat, rol» deganma’nolarni o’zida 
mujassamlashtiradi. Ekskursiya xizmatining funksiyalarini uning bosh xossalari 
sifatida quyidagilarni ko‘rib chiqishimiz mumkin:
 
2.1. rasm.
Ekskursiya xizmatiningasosiyfunksiyalari
Ilmiy-targ‘ibot funksiyasi
. 
Ekskursiya xizmati ekskursantlarda siyosiy, 
falsafiy, ilmiy, badiiy qarashlar, g‘oyalar, nazariyalarning shakllanishiga yordam 
beradi. Targ‘ibot funksiyasini bajarishda ekskursiya xizmati aniq yo‘nalishga ega 
bo‘lishi kerak. Uning negizida targ‘ibot, ilmiylik, g‘oyaviylik, hayot bilan 
EKSKURSIYAXIZMATI 
Ilmiy 
targ‘ibot 
 
Axborot 
Madaniyhordiqn
itashkiletish 
Qiziqishlarnishakl
lantirish 
Madaniydunyoqa
rashnikengaytiris
h

---

29 
bog‘liqlik, daromadlilik va ishonarlilik tamoyillari turadi. Bu tamoyillar targ‘ibot 
mohiyatini, undagi asosiy maqsadni ajratishga imkon beradi, shuning uchun ularni 
o‘zaro bog‘liqlikda ko‘rib chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
Ilmiylik tamoyili
– ta’lim va tarbiyaning shakli sifatida ekskursiya 
xizmatining muhim xususiyati ilmiylikdir, ya’ni ilmiy bilimlarni tarqatish 
ekskursiyaning vazifasidir. Ekskursiya xizmati mazmuni zamonaviy fanlarning 
aniq bo‘limiga muvofiq ravishda bayon etilishi, dunyoqarashni shakllanishiga 
yordam berishi kerak. Faktlar, voqealar, nazariy holatlar ilmiy talqinda berilib, 
qaysi zamonaviy fanga taaluqli bo‘lsa, o‘sha fan sohasidagi yutuqlarni hisobga 
olgan holda yoritiladi. Faktlar va voqealar ob’ektiv ilmiy baholanishi lozim. 
G‘oyaviylik tamoyili
. G‘oya bu qo‘yilgan maqsadga erishish uchun aniq 
harakatlar rejasidir. G‘oyaviylikni aniq bir g‘oyalar tizimiga ongli bog‘liqlik 
sifatida ko‘rib chiqish mumkin. Aniq faktlarga asoslangan g‘oya materiallariga 
ob’ektiv yondashuv va gidning ishontirish qobiliyati g‘oyaviylik tamoyilining 
mazmunidir. Har bir ekskursiya xizmati ushbu tamoyillarni hisobga olgan holda 
tayyorlanishi, matnlar va uslubiy ishlanmalar kabi hujjatlar tuzilishi muhimdir. 
Gid o‘zining hikoyasini ilmiy nazariya asosida tuzishi, shaxsiy g‘oyaviy
ishonchni ketma-ket yoritishi maqsadga muvofiqdir. Gid hikoyasidagi, ob’ektlar 
tahlilida nafaqat uning bilimdonligi, balki faol hayotiy qarashlari ham namoyon 
bo‘ladi. G‘oyaviy gid o‘z faoliyatida va barcha harakatlarida aniq tamoyillarga 
asoslanuvchi mutaxassisdir. 
Nazariyaning amaliyot bilan bog‘liqligitamoyili.
Ekskursiya 
xizmati 
ma’lumotlari hayotga, haqiqatga, mamlakatimizdagi iqtisodiy, siyosiy va madaniy 
bunyodkorlik ishlariga va boshqa o‘zgarishlarga bog‘liq bo‘lishi kerak. Haqqoniy 
ma’lumotlarning bayoni tarixiy va boshqa jarayonlar negizida turuvchi qonunlarni 
hisobga olib, umumlashtirilishi va xulosa qilinishi lozim. Hikoya qilinayotgan 
ma’lumotni hozirgi zamon bilan bog‘lash qiyinchilik tug‘dirishi mumkin, ammo 
ekskursiya xizmati mavzusidan qat’iy nazar unda kecha va bugun o‘zaro 
bog‘lanadi. 

---

30 
Ekskursiya xizmatida zamonaviylikni tavsiflovchi ma’lumot 3 holatda o‘z 
aksini topadi: 
birinchisi
, ekskursiya xizmatining barcha mavzusi hozirgi zamon 
voqealariga bag‘ishlanadi («Toshkent – bunyodkorlik markazi», «Samarqand – 
turizm shahri»); 
ikkinchisi
, hozirgi zamon voqealariga ekskursiya xizmatining bir 
qismi yoki bir necha mavzuostilarigina bag‘ishlanadi. Bunday holat shahar, tuman 
bo‘ylab ko‘rgazmali ekskursiyalarga xosdir («Samarqandning kecha va buguni», 
bitta ko‘chaning tarixi). Ekskursiya xizmatida shahar, mahalla, tumanning o‘tgan 
zamoni (tarix), buguni (zamonaviylik) va kelajagi (rivoji) ko‘rsatiladi.
Uchinchisi
, 
ekskursiya xizmati to‘liq tarixiy voqealar, yodgorliklar tarixiga bag‘ishlanadi. 
Fandagi yutuqlar asosida o‘tmish voqealari (ming yillar avval) zamonaviylik nuqtai 
nazaridan baholanadi, bugungi kun bilan bog‘lanadi (Samarqanddagi Mirzo 
Ulug‘bek observatoriyasiga ekskursiya). 
Ekskursiya xizmati samaradorligi undagi ma’lumotlarning qanchalik 
tushunarli hikoya qilinishi, ushbu auditoriya uchun mazmunan soddaligiga 
bog‘liqdir. Ma’lumotlar ekskursantlarning tayyorgarlik darajasi, umumta’limiy 
ahamiyati, hayotiy tajribasini hisobga olgan holda hikoya qilinishi kerak. 
Ekskursiya jarayoni ma’lumotlarining ishonarliligi quyidagilar asosida 
ta’minlanadi: 

mavzuni yorituvchi muhim faktlarni tanlash; 

ishonchli taqqoslanma ma’lumotlardan foydalanish; 

dalillarni to‘play olish; 

ishonchli manbalarga tayanish, ma’lum bir voqea ishtirokchilari va 
guvohlarining fikrini o‘rganish; 

rasmlar, hujjatlar nusxasi, xaritalar, chizmalarni namoyish etish.