Samarqandda Registonni kim qurdirdi. Registon ansambli – Ulug‘bek madrasasi

Erta tarix
Registon maydoni dastlab turar-joy kulbalari, do'konlar, ustaxonalar va savdo maydonchalari bilan qurilgan o'rta asrlarga oid odatiy shahar kvartal edi. Arxitektura rejalashtirish haqida hech qanday ishora yo'q edi. Samarqandning (Marakanda) 6 ta radial ko'chalari maydonga har tomondan yaqinlashdi. Ularning toʻrttasi chorrahasida (xususan, Buxoro, Shahrisabz va Toshkentga olib boruvchi) Temurning xotini Tuman ogʻa 14-asr oxirida Chor-su (Chorsu) gumbazli kichik savdo arkadasini qurdirdi. O'zbek tilidan tarjima qilinganda, bu shunday eshitiladi: "to'rt burchak".
Vaqt o‘tishi bilan Temurning nabirasi Mirzo Ulug‘bek Temuriylar davlatining hukmdori bo‘ladi. Jangari bobodan (Temurlan nomi bilan ham tanilgan) farqli o‘laroq, u fanlarga katta qiziqish ko‘rsatgan va keyinchalik o‘z davrining atoqli pedagogiga aylangan.
Ulug‘bek davrida Registon maydonining hozirgi qiyofasi shakllana boshlaydi. 15-asrning boshida bu erda birinchi yirik ob'ekt - Tim (yopiq bozor) Tilpak-Furushan qurilgan. Unga butun viloyatdan savdogarlar kela boshladi va ularni joylashtirish uchun yaqin atrofda Mirzoiy karvonsaroyi qad rostladi. To‘rt yil o‘tgach, Buyuk Xon juda ko‘p bezatilgan xonaqoh – darveshlar (sayyor rohiblar) uchun monastiri quradi.

Ulug'bek madrasasi
Asta-sekin El-Registon maydoni savdo maydonidan Samarqandning old darvozasiga aylana boshladi. Transformatsiyaning boshlanishi madrasa qurilishi edi. Astronomiyaga mehr qo‘ygan Ulug‘bek yopiq bozor o‘rnida sharqdagi eng yirik ma’naviyat-ma’rifiy markazni rasadxona bilan qo‘shib qurishni buyurdi.
Ulug‘bek madrasasi hozirgi holatida ham monumentallik va nafosat uyg‘unligi bilan hayratga soladi. Ammo 1420 yilda qurilish vaqtida u yanada chiroyli edi. 51x81 m oʻlchamdagi toʻrtburchakli binoning toji toʻrt gumbazli firuza tuslari bilan bezatilgan. Har bir burchakda uch qavatli minoralar ko'tarilgan. Sharq meʼmorchiligi anʼanalariga koʻra markazda 30x30 m oʻlchamdagi yopiq hovli boʻlgan.Orqada masjid deb ham ataladigan bosh auditoriya joylashgan edi. Kutilganidan farqli o'laroq, asosiy kirish joyi ham bor edi. Maydonga qaragan ulkan archa bilim kuchini o'zida mujassam etgan dekorativ va ramziy vazifalarni bajaradi.