Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish

9.2. Transport xo’jaligi tashkiliy darajasini tafsivlovchi ko’rsatkichlar. 
Transport ishlari hajmini belgilovchi asosiy ko‘rsatkich bo‘lib yuk aylanishi 
ko‘rsatkichi hisoblanadi. 

---

Yuk aylanishi – ma‘lum vaqt davomida (kun, oy, kvartal, yil) 
ko‘chiriladigan (tashiladigan) yuk miqdori.
Ikkita sex, korxona, omborxona orasida tashiladigan yuklar miqdori yuk 
oqimi deyiladi. 
Hisob uchun eng katta sutkali yoki eng katta smenali yuk aylanishidan 
foydalaniladi. Ushbu ko‘rsatkichlar quyidagi formuladan aniqlanadi: 
Q
sut
= (Q
yil
/K) K
not
Q
sm
= (Q
yil
/K 
.
C)
.
K
not
Bu yerda: Q
yil
– yillik yuk aylanishi, tonna. 
K – ish kunlari soni. 
S – ish smenasi soni. 
K
not
– tashish notekisligi koyeffitsiyenti. (K
not
=1,5). 
Korxonada transport xo‘jaligini boshqarish transport xo‘jaligini tashkil etish 
turiga bog‘liq holda amalga oshiriladi. Umumzavod transporti faoliyatini 
boshqarish korxona transport bo‘limining boshlig‘i vazifasiga kiradi.
Markazlashgan tarzda yuk tashish asosan mahsulot ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan amalga oshiriladi. Buning uchun korxona tovar qabul qiluvchi 
xo‘jaliklar bilan oldindan tuzilgan shartnoma asosida yuk hajmlarini va yuk olib 
borib beradigan punktlar sonini aniqlab, transport xo‘jaliklaridan buyurtma asosida 
mashina oladi. Haydovchi omborlardan buyurtmani qabul qilib olib, shartnomada 
belgilangan punktlarga olib borib topshiradi. Yukni olib boruvchi haydovchi bu 
usulda ekspeditorlik vazifasini ham bajaradi. Yuklarni markazlashgan tarzda 
tashishning afzalligi shundaki, tovar bilan ta‘minlovchi korxonalar o‘z vaqtida 
mollarni belgilangan joyga yetkazib beradi. Korxona tovar qabul qiluvchilar bilan 
tuzilgan grafik asosida mexanizmlar yordamida yuklarni tushirish va ortish 
ishlarini bajaradi. Yuk ortish va tushirish mexanizmlarini qo‘llash qo‘l mehnati 
ulushini kamaytirib, yuk oboroti tannarxini pasaytiradi. 
Oddiy yuk tashish usulida yukni qabul qilib oluvchi taraf yuk transportini o‘zi 
tashkil etib, yuk ortish va ekspeditorlik vazifasini o‘zi bajaradi.

---

Transport xo‘jaligi faoliyatini takomillashtirish yo‘nalishlari: 
1. Ko‘tarish-tushirish, yuklash, tashish ishlarini mexanizasiyalashtirish. 
2. Yuklarni tashishda konteynerlardan keng foydalanish.
3. Mexanizasiyalashtirilgan omborxonalar tashkil etish. 
4. Yuk tashish, yuklash, saqlash ishlarining bajarilish texnologiyasini 
takomillashtirish. 
4. Transport vositalari soni, quvvati, yuk aylanishini hisoblash usullari.
Transport vositalariga bo‘lgan talab quyidagi formulalar orqali aniqlanadi: 
Tebranuvchi harakat: 
Bir tomonlama: 
K
ts
=

NQ
dona
/q*K
f
*F
s
* K
sm
*60 (2L/V
o‘r
+t
3
+t
r
) 
Ikki tomonlama: 
K
ts
=

NQ
dona
/q*K
f
*F
s
* K
sm
*60 (2L/V
o‘r
+2*(t
3
+t
r
)) 
N – tashiladigan detallar soni; 
Q
dona
– birlik buyum massasi, kg; 
q – transport vositasining birligi, yuk ko‘tarish qobiliyati, kg; 
K
f
– transport vositasidan foydalanish koyeffitsiyenti; 
K
sm
– sutkadagi ish smenalari soni; 
F
s
– bir smenada transport vositasining ish vaqti fondi; 
L - ikki punkt orasidagi oraliq; 
V
o‘r
– transport vositasining o‘rtacha tezligi, m/min; 
t – yuklash, tushirish vaqti, yuk oqimi o‘sib boruvchi. 
K
ts
=

NQ
dona
/q*K
f
*F
s
* K
sm
*60 (L/V
o‘r
+K
yu.t
*t
yu
+t
r
) 
K
ts
=

NQ
dona
/q*K
f
*F
s
* K
sm
*60 (L/V
o‘r
+t
yu
+K*t
t
) 
Barqaror NQ
dona
/q*K
f
*F
s
* K
sm
*60 (L/V
o‘r
+K
yu.t
*(t
yu
+t
t
) 

---

L – halqasimon yo‘nalish uzunligi; 
K
yu.t
– puntk soni; 
Q
dona
– bitta tashiladigan mahsulot og‘irligi; 
V – konveyer harakati tezligi, m/s; 
q – 1m
2
konveyerdagi yuk massasi, kg; 
elektrokaralar soni: 
K
ek
= T
r
*N
s
/ts
m
*K
sm
*K
v
N
s
– sutkada tashiladigan yuklar soni, dona; 
T
r
– 1-reys uchun sarflangan vaqt. 
Sex ichidagi elektro-avtokaralar soni: 
K
t.s
=Q
sm
(K
n
+1)/q* K
f
*Ksm*Kv (2 

/ V +t
yu
+t
m
) 
K
n
+1 - smena davomida detallar partiyasini operatsiyalar orasida omborxonaga, 
omborxonadan uzatishlar o‘rtacha soni.
10