Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning

Gazlarning namligini o‘lchash.
 
Gazlar, suyuq muhit va qattiq jismlarning 
namligi kimyo, oziq-ovqat, metallurgiya, neft-gaz, to‘qimachilik sanoatida va 

---

207 
boshqa sanoat tarmoqlaridagi hamda qurilishdagi ko‘pgina texnologik 
jarayonlarning muhim ko‘rsatkichlaridan hisoblanadi. 
Har qanday jismda namlikning mavjudligi uning mutlaq (absolyut) hamda 
nisbiy namligi bilan xarakterlanadi. 
Gazning mutlaq namligi
 
deyilganda normal sharoitlarda 1,0 
m
3
gaz 
aralashmasidagi suv bug‘i massasi tushuniladi. Mutlaq namlikning birliklari 
g/m
3
yoki 
kg/m
3
. 
Nisbiy namlik
 
deyilganda 1,0 
m
3
aralashmadagi suv bug‘i massasi (hajmi)ning 
shu temperaturadagi 1,0 
m
3
aralashmadagi suv bug‘ining maksimal massasi 
(hajmi)ga nisbati tushuniladi. Nisbiy namlik o‘lchovsiz kattalik, ba’zan u foizlarda 
ifodalanadi. 
Materialdagi nam miqdorini miqdor jihatidan xaraqterlash uchun ikkita 
kattalik — nam saqlami va namlikdan foydalaniladi. 
Nam jism massasining mutlaq quruq material massasiga nisbati 
nam saqlami 
deb ataladi va quyidagicha ifodalanadi: 
%
100
0
0
1
0




M
M
M
H
yoki
M
M
H
s
s
, 
bu yerda:
М - 
nam massasi;
М
о
- 
mutlaq quruq materialning massasi;
М
1
- 
nam materialning massasi. 
Namlik jismdagi nam massasining nam material massasiga nisbati 
quyidagicha ifodalanadi: 
1
M
M
W

. 
Nam saqlamidan namlikka o‘tish va aksincha hollarda quyidagi nisbatdan 
foydalaniladi 
s
s
s
H
H
W
W
W
H




1
,
1
. 
Gaz namligini o‘lchash usullariga psixrometrik, shudring nuqtasi, gigrometrik 
(sorbsion), kondensatsion, spektrometrik, elektr-kimyoviy, issiq o‘tkazuvchanlik 
usullari kiradi. Bulardan birinchi uchtasi eng ko‘p tarqalgan. 

---

208 
Suyuqliklarning namligini o‘lchash uchun sig‘imli, absorbsion asboblar va 
suyuqlikning namlikka aloqasi bor biror xossasini o‘lchaydigan asboblardan
foydalaniladi. 
Qattiq va sochiluvchan jismlarning namligini o‘lchash uchun bevosita va 
bilvosita usullar qo‘llaniladi. 
Quritish, ekstraksion va kimyoviy usullar bevosita o‘lchash usullarining 
ichida eng ko‘p tarqalgandir. 
Konduktometrik, dielkometrik, o‘ta yuqori chastotali, optik, yadroviy magnit 
rezonansli, termovakuum, teplofizika usullari bilvosita o‘lchash usullariga kiradi. 
Quyida sanoatda eng ko‘p tarqalgan usullarni ko‘rib chiqamiz. 
Gazlarning namligini o‘lchash.
 
Hozir texnologik jarayonlarda gazlarning va 
havoning namligini o‘lchashning 
psixrometrik, shudring nuqtasi
va 
gigrometrik 
usullari
eng ko‘p tarqalgan. 
Psixrometrik asboblar bilan namlikni o‘lchash prinsipi suv bug‘ining 
elastikligi hamda quruq va nam termometrlarning ko‘rsatishlari o‘rtasidagi 
bog‘lanishga asoslangan. Psixrometrik samarani o‘lchash uchun psixrometr ikkita 
bir xil termometrga ega bo‘lishi kerak. Bulardan birining (ho‘l termometrning) 
issiqlik qabul qiluvchi qismi idishdan suvni so‘rib oluvchi gigroskopik jismga 
tutashib turadi va doimo nam holda saqlanadi. Ho‘l termometrning sirtidagi namlik 
bug‘langanda uning temperaturai pasayadi. Natijada quruq va ho‘l termometrlar 
o‘rtasida psixrometrik farq deb ataluvchi temperaturalar farqi paydo bo‘ladi. 
Psixrometrik farqqa bog‘liq nisbiy namlik quyidagi nisbatdan aniqlanadi: