Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning

O‘lchash vositalarning aniqlik klassi
– o‘lchash vositalarining 
umumlashtirilgan tavsifi bo‘lib, ularning odatda, asosiy va qo‘shimcha joiz 
xatoliklarning chegaralari, shuningdek aniqlikka ta’sir etuvchi boshqa tavsiflar 
bilan ifodalanadigan aniqlik darajasini aks ettiradi. 
Shtangenasboblar
- o‘lchash va belgi qo‘yish uchun mo‘ljallangan 
asboblarning katta guruhidir. Bu asboblarni boshqa asboblardan farqlovchi 
xususiyati shuki, bularda har bir 1 mm da bo‘linmalari bor shkalali lineyka 
(shtanga) qo‘llanadi, millimetrini o‘nli va yuzli qismlari esa asosiy shkaladan 
yordamchi (qo‘shimcha) - nonius shkalasi yordamida o‘qiladi. 
Shtangensirkul
- qo‘zg‘almas va harakatlanuvchi o‘lchash jag‘lar bilan 
jihozlangan, har bir millimetrda shkala chizig‘i bor metall lineykaga va nonius 
shkalasiga ega bo‘lgan, geometrik o‘lchamlarni o‘lchashga mo‘ljallangan o‘lchash 
asbobi. 
Shtangenchuqurlik o‘lchagichlar – 
shtangenasboblarning bir turi bo‘lib, 
mashinasozlikda ba boshqa sohalarda ishlatiladigan detallar va turli buyumlarda 
mavjud chuqurliklarni o‘lchashga mo‘ljallangan o‘lchash asbobi. 
Shtangenreysmas
- 
konstruksiyasi asboblar va belgi qo‘yiluvchi 
(o‘lchanuvchi) detallar o‘rnatilgan yassi yuzadan o‘lchash va belgi qo‘yish uchun 
moslashtirilgan shtangenasbob. 
Mikrometr
- ikki nuqtali o‘lchash sxemasiga ega bo‘lgan, nuqtalardan biri 
rezbali juftlik (murvat va gayka) yordamida siljiydigan, korpusi skoba shaklidagi 
o‘lchash vositasidir. 
Pishangli (richagli) mikrometr
- korpusi skoba shaklida, ikkita nuqtali 
o‘lchash sxemasiga ega bo‘lgan va bitta nuqtasi rezbali juftligi yordami bilan, 
ikkinchisi esa milli sanash qurilmasi orqali joriy etiluvchi mikrometrik o‘lchash 
vositasidir. 

---

232 
Sanash qurilmali skoba
- bu ikki nuqtali o‘lchash sxemasiga ega bo‘lgan 
skoba shaklidagi va bitta nuqtasining siljishi strelkali sanash qurilmasi orqali joriy 
etiluvchi o‘lchash vositasidir. 
Raqamli elktron mikrometr – 
konstruksiyasida raqamli qayd etish qurilmasi 
mavjud bo‘lgan mikrometr. 
O‘lchash kallaklari
- siljishlar o‘qib olinadigan shkalali, o‘lchash 
uchligining kichik siljishlarini milning katta siljishlariga aylantiruvchi mexanik 
sanash qurilmalaridir. 
Pishang-tishli indikatorlar
- uzatish mexanizmi bir yoki ikki tishli 
juffliklardan tarkib topgan, buning ustiga o‘lchash uchligi bevosita pishangli 
uzatmaning kichik yelkasida (birinchi yelkasida) joylashgan o‘lchash kallaklari.
Prujinali o‘lchash kallaklari
- uzatish mexanizmi sifatida yassi yoki 
buralgan prujina va uning elastikligidan foydalanuvchi asboblardir. Prujinali 
kallaklarda qalinligi 0,004 - 0,008 mm, eni 0,08 - 0,12 mm bo‘lgan bronza 
tasmachalar qo‘llanadi. U ikki uchi qo‘zg‘almas holda bo‘lib, o‘rtasidan eshiladi. 
O‘rta eshilgan qismiga shisha mil kavsharlanadi. 
Optikator
- uzatish mexanizmi buralgan tasma shaklida, ko‘rsatkichi esa 
shu’la fonida ingichka chiziq shaklida bajarilgan prujinali o‘lchash kallagidir. 
Mikator
- uzatuvchi mexanizmi buralgan tasma shaklida bajarilgan, 
qo‘shiluvchi silindri esa 8 mm ga teng (mikrokator va optikatorlarda 28 mm) 
bo‘lgan prujinali o‘lchash kallagidir. 
Minikator
- uzatuvchi mexanizmi buralgan tasma shaklida bajarilgan, 
uzatish esa tasmaning bir uchidagi pishang yordamida amalga oshirilgan prujinali 
o‘lchash kallagidir. 
Soqqali ich o‘lchagichlari
- o‘lchovchi uzeli o‘ziga xos sxemaga ega bo‘lib,
bu ich o‘lchagichlarida ponali uzatma prinsipi qo‘llanadi.