Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning
O‘lchash vositalarining metrologik tavsiflari
Yüklə 8,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. O‘lchash vositalarining metrologik tavsiflari O‘lchash jarayonini amalga oshirish uchun o‘lchash asbobini tanlashda eng avvalo uning metrologik tavsiflariga e’tibor berish lozim bo‘ladi. Bu metrologik tavsiflarning kiritilishidan ko‘zlangan maqsad aniq o‘lchashlarni ta’minlash, o‘lchash vositasining o‘zaro almashinuvchanligiga erishish, o‘lchash vositasini solishtirish va kerakli aniqlikdagi o‘lchash vositasini tanlash, o‘lchash tizimlari va qurilmalarining xatoliklarini ularning metrologik tavsiflari asosida aniqlashga qaratilgan. Me’yorlangan metrologik tavsiflar hujjatlar asosida o‘rnatiladi. Amaliyotda o‘lchash vositasining quyidagi metrologik tavsiflari keng tarqalgan: O‘zgartirish funksiyasi – buni analogli o‘lchash asboblarida shkala tenglamasidan ham bilishimiz mumkin. Tanlanayotgan asbobda o‘zgartirish funksiyasi chiziqli bo‘lishi qaydnomalarni olishni osonlashtiradi, sub’ektiv xatoliklarni esa kamaytiradi. Sezgirligi. Umuman sezgirlik – bu o‘lchash vositasining tashqi signalga nisbatan ta’sirchanligi, sezuvchanligidir. Umumiy holda sezgirlik o‘lchash vositasining chiqish signali orttirmasini, kirish signali orttirmasiga nisbatidan aniqlanadi: ; X / Y X / Y Lim S 0 X Bevosita ko‘rsatuvchi asboblar uchun sezgirlik asbob qo‘zg‘aluvchan qismining og‘ish burchagini o‘lchanadigan kattalik bo‘yicha birinchi hosilasi bo‘lib, quyidagicha ifodalanadi: S = d /dx, bu yerda d – asbob qo‘zg‘aluvchan qismining og‘ish burchagi. Chiziqli statik xarakteristikaga ega bo‘lgan o‘lchash vositasining sezgirligi o‘zgarmas, nochiziq xarakteristikaga ega o‘lchash vositasining sezgirligi esa o‘zgaruvchan bo‘ladi. Sezgirlik ostonasi – bu o‘lchanadigan kattalikning shunday eng kichik. (boshlang‘ich) qiymatiki, u o‘lchash asbobining chiqish signalini sezilarli o‘zgarishiga olib keladi. 34 S = Х min /Х nоm *100 %, bu yerda, Х min – o‘lchanadigan kaggalikning eng kichik (boshlang‘ich) qiymatidir. Asbob ko‘rsatishining variatsiyasi – o‘lchanayotgan kattalikning biror qiymatini, o‘lchash sharoitini o‘zgartirmagan holda, takror o‘lchaganda hosil bo‘ladigan eng katta farqdir va u quyidagicha aniqlanadi (9 – rasm): = (А 0 ’ – А 0 ”)/А хmах *100 %, bu yerda, А O ‘ , А 0 – o‘lchanayotgan kattalikning (namunaviy asbob yordamida) takror o‘lchashdagi qiymatlari. Variatsiya asosan qo‘zg‘aluvchan qismi tayanchga o‘rnatilgan asboblarda ishqalanish hisobiga kelib chiqadi. 9 - rasm. Asbob ko‘rsatishining variatsiyasi. Asbobning o‘lchash xatoligi. Bu xatolik sifatida mutlaq xatolik, nisbiy xatolik yoki keltirilgan xatolik berilgan bo‘lishi mumkin. Bu xatoliklar haqida keyingi mavzularda batafsil ma’lumotlar berib o‘tiladi. O‘lchash diapazoni - bu о‘lchanayotgan kattalikning shunday qiymatlar sohasidirki, uning uchun о‘lchash vositasi xatoliklarning yо‘l qо‘yiladigan chegarasi me’yorlangan bо‘ladi. Bu asosan ko‘p diapazonli asboblarga tegishli. Aksariyat hollarda asbobning har bir o‘lchash diapazoniga taalluqli xatoliklari ham beriladi. Xususiy energiya sarfi. Bu tavsif ham muhim hisoblanib, asbobning o‘lchash zanjiriga ulanganidan so‘ng kiritishi mumkin bo‘lgan xatoliklarini baholashda ahamiyatli sanaladi. Ayniqsa, kam quvvatli zanjirlarda o‘lchashlarni bajarishda bu juda muhimdir. 35 Xususiy energiya sarfi o‘lchash asbobining tizimiga va konstruktiv ishlanishiga bog‘liq bo‘lib, ayniqsa, kichik quvvatli zanjirlarda o‘lchashlarni bajarishda juda muhimdir. Ishonchliligi (chidamliligi) – o‘lchash vositasining ma’lum o‘lchash sharoitida, belgilangan vaqt mobaynida o‘z metrologik xususiyatlarini (ko‘rsatkichlarini) saqlashidir. Bu ko‘rsatkichlarni chegaradan chiqib ketishi asbobni layoqatligi pasayib ketganligidan dalolat beradi. O‘lchash asbobining ishonchliligi, odatda, buzilmasdan ishlash ehtimolligi bilan baholanadi va taxminan quyidagicha topiladi: = n / n um , bu yerda: n – ishonchlilikka sinalgan asboblar soni; n um – umumiy (ko‘p seriyali) ishlab chiqarilgan asboblar soni. O‘lchash asbobi ko‘rsatishining kechikishi – uning inertsiyasini, ya’ni kattalik o‘zgargan vaqtdan ko‘rsatishining siljishigacha o‘tgan vaqtni ifodalovchi xarakteristikasi. О‘lchash vositasining metrologik tavsiflarini aniqlash va tasdiqlash ularni qiyoslash va kalibrlash orqali amalga oshiriladi. О‘lchash vositasining yaroqligini о‘rnatish maqsadida va ularning meyoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini aniqlash bо‘yicha amalga oshiriladigan amallar majmui o‘lchash vositasini qiyoslash deyiladi. Qiyoslashda metrologik tavsiflarni baholashdan tashqari zaruriy hollarda o‘lchash vositasining xavfsizlik tavsiflari ham baholanadi. Qiyoshlashda etalondan foydalaniladi va qiyoslash ishlari qiyoslash bo‘yicha me’yoriy hujjatlarda belgilangan majburiy talablarga muvofiq, maxsus attestatlangan mutaxassislar tomonidan bajariladi. О‘lchash vositasini qiyoslash davlat metrologik nazoratining zaruriy turi bо‘lib, davlat metrologik xizmatining akkreditlangan organlari va yuridik shaxslarning metrologiya xizmati orqali amalga oshiriladi. О‘lchash vositasini qiyoslash bо‘yicha asosiy talablar “Ўз.РСТ8.003-92 ГСИ Уз Поверка СИ. Основние положений” standarti asosida belgilanadi. Qiyoslashning uchta turi mavjud: birlamchi, majburiy davriy va navbatdan tashqari . 36 1). Birlamchi qiyoslashga ishlab chiqarishda va ta’mirlashda bо‘lgan, turi tasdiqlangan o‘lchash vositasining har bir nusxasi tortiladi. 2). Majburiy davriy qiyoslashga Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati ta’sir doirasida bо‘lgan o‘lchash vositalari ekspluatatsiya jarayonida tortiladi. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati doirasidan tashqarida bо‘lgan o‘lchash vositalari qiyoslashga ixtiyoriy asosda tortiladi. O‘lchash vositalarini qiyoslashlarning davriyligini О‘zstandart Agentligi belgilaydi. 3). О‘lchash vositasining navbatdan tashqari tekshiruvi inspeksiya maqsadlarida о‘tkaziladi. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati doirasidan tashqarida qо‘llaniladigan o‘lchash vositasi ekspluatatsiya jarayonida davriy kalibrlashga tortiladi. Kalibrlash – bu o‘lchash vositalarining haqiqiy metrologik tavsiflarini aniqlash va tasdiqlash maqsadida, belgilangan sharoitlarda bajariladigan amallar majmuidir. Kalibrlash natijalari o‘lchash vositasi ko‘rsatadigan, o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatlarini yoki uning ko‘rsatuvlariga kiritiladigan tuzatishlarni aniqlashga yoki bu vositalarning xatoligini baholashga imkon beradi (OzDSt 8.010.3:2004 O‘zR O‘BTDT. Metrologiya. Atamalar va ta’tiflar. 3-qism. Metrologik xizmat). Yüklə 8,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|