Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning

1.2. O‘lchash usullari 
Ma’lumki, har bir sohada, masalan, ishlab chiqarish jarayonlarini 
avtomatlashtirish va boshqarish, elektr energetika, issiqlik energetikasi, neft va gaz 
sanoati va boshqalarda o‘lchash ishlarini o‘tkazishga to‘g‘ri keladi.
Moddiy dunyoni bilish usullaridan biri – o‘lchashlardir. “Har qanday fan 
o‘lchashdan boshlanadi” – degan edi buyuk rus olimi D.I.Mendeleyev. Bizga 
ma’lum bo‘lgan tabiiy fanlardagi barcha qonunlar zamirida o‘lchashlar yotadi.
Kattalikning sonli qiymatini odatda o‘lchash amali bilangina topish mumkin, 
ya‘ni bunda ushbu kattalik miqdori birga teng deb qabul qilingan shu turdagi 
kattalikdan necha marta katta yoki kichik ekanligi aniqlanadi. 
 
O‘lchash
deb, shunday solishtirish, anglash, aniqlash jarayoniga aytiladiki, 
unda o‘lchanadigan kattalik fizikaviy tajriba, ya‘ni eksperiment yordamida, xuddi 
shu turdagi, birlik sifatida qabul qilingan miqdori bilan o‘zaro solishtiriladi. 
O‘lchashdan maqsad, o‘lchanadigan kattalik bilan uning o‘lchash birligi 
sifatida qabul qilingan miqdori orasidagi (tafovutni) nisbatni topishdir. Ya‘ni, 
o‘lchash jarayonida izlanuvchi kattalik, bu shunday asosiy kattalikki, uni aniqlash 
butun izlanishning, tekshirishning vazifasi, maqsadi hisoblanadi va o‘lchash 
ob’yekti ishtirok etadi. O‘lchash ob’yekti (o‘lchanadigan kattalik) shunday 
yordamchi kattalikki, uning yordamida asosiy izlanuvchi kattalik aniqlanadi, yoki 
bu shunday qurilmaki, uning yordamida o‘lchanadigan kattalik solishtiriladi. 
Quyidagi rasmda o‘lchash jarayonining tashkil etuvchilari ifodalangan (1 – 
rasm). 

---

10 
2 – rasm. O‘lchash jarayoni sxemasi. 
Shunday qilib, uchta tushunchani bir – biridan ajrata bilish kerak; 
o‘lchash, 
o‘lchash jarayoni
va 
o‘lchash usuli
. 
O‘lchash 
– bu umuman har xil kattaliklar to‘g‘risida informatsiya qabul 
qilish, o‘zgartirish demakdir. Bundan maqsad izlanayotgan kattalikni son qiymatini 
qo‘llash, ishlatish uchun qulay formada aniqlashdir. 
Boshqacha qilib aytganda 
o‘lchash
– fizik kattalik qiymatini maxsus texnik 
vositalar vositasida tajriba yo‘li bilan aniqlash demakdir.