Savod o’rgatish darslarida o’quvchilarni ongli o’qishga o’rgatish

yo’llari.

Savod o’rgatish o‘quvchilarining ongini shakllantirish

maqsadida qiziqarli o‘yinlar, o‘yinlar, boshqotirmalar, geometrik masala va mashqlar, muammoli arifmetik masalalar, hazil masalalar, mazmundagi topishmoqdagi topishmoqlardan vosita sifatida foydalanish o‘rinlidir. o‘yinlar o‘quvchilar bilimini boyitishga ularda aqliy faoliyatni o‘stirishga yordam beradi. o‘yinlar, boshqa termalar o‘ziga hos xususiyatlarga ega bo‘lib, ulardagi o‘quvchilarni o‘ylashga majbur etadigan sharoit, ularning qiziqaliligi o‘quvchilarda aqliy va ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishga yordam beradi. Qiziqarli o‘yinlar o‘quvchilarning ongining rivojlanishiga har tomonlama ta‘sir etuvchi vosita hisoblanib, uning

yordamida aqliy va irodaviy rivojlanish amalga oshiriladi. Fazoviy hayol,

tafakkur maqsadga qaratilganligi va maqsadga intilganlik, amaliy

vazifalarni yechish uchun amallarning yo‘llarini mustaqil qidirish va topish

bularning hammasi birgalikda ani muvaffaqiyatli egallashlari uchun talab qilinadi. Bola maktab ostonasiga qadam qo‘yar ekan, o‘zining bo‘lgan qiziqishini yo‘qotmaydi, u avvalgidek o‘yinga o‘ch bo‘ladi. Hatto qiziqarli masalalar ham bolalarda faollikni uyg‘otib, tafakkurni rivojlantiradi.

Biz Savod o’rgatish darslarida bunday hollarga duch keldik. Bu darslarda o‘quvchilarga raqamlar haqidagi masalalar, sofizmlar,

boshqotirmalar, masala, she‘r, hazil masalalarni yechish tavsiya etiladi. Bulardan ba‘zilarini keltiramiz.

1. Raqamlar haqidagi masalalar.

1. 
   uchta ketma – ket har xil raqamlar oling va undan mumkin bo‘lgan ikki xonali sonlar to‘plamini tuzing. Hosil bo‘lgan sonlar yig‘indisini berilgan
   

raqamlar yig‘indisiga bo‘ling. Sizlarda javobi 22 bo‘ladi. Masalan: 3, 4, 5 sonlarini olamiz. Mumkin bo‘lgan ikki xonali sonlar to‘plamini tuzamiz: 34, 35, 43, 45, 53, 54.

34+35+43+45+53+54 =22

3+4+5
Sevimli raqam.

O‘quvchilardan biriga sevimli raqamini aytish taklif qilinadi.

U xohlagan, ya‘ni 6 raqamini aytgan bo‘lsin.

• 
  Xo‘sh, uning qanday xususiyati bor? – deb qiziqib qoladi, o‘quvchi. Ajayibligini bilay desangiz, yaxshi ko‘rgan raqamingizni 9 ga ko‘paytiring va chiqqan son (54) ni quyidagi 123456789 sonlarining tagiga ko‘paytiruvchi
  

qilib yozing.

24. 
    12345678
    

54

666666666

v) Boshqotirgich.

Boshqotirgichniso‘ruvchidan (soat) yoshi nechadaligini so‘rashdi. Uning javobi o‘ylantiradiganedi. ‘Uch yildan keyingi yoshimning uch baravaridan uch yil avvalgi yoshimizning uch baravarini ayiring, u holda sizda mening yoshim hosil bo‘ladi’, deb javob berdi.

Yechish: Izlangan sonni x bilan belgilaymiz, u holda 3 yildan keyingi yoshi x+3 ga va 3 yil avvaligi yoshi x-3 bo‘ladi. Natijada quyidagi tenglamaga ega bo‘lamiz:

3(x+3)-3(x-3)=x

3x+9-3x+9=x
X=18
Demak, u 18 yoshda ekan.
Har qanday o‘yinlar qandaydir amtematik nazariyaga asoslanadi.

Ular o‘quvchilarning abstrakt tushunchalarini o‘rganishdagi mashg‘ulotda

bolalarning ongini rivojlantirib, faolligini oshiradi. Chunki ularda og‘zaki hisoblashning tezligi konkurs hissining o‘tkirligi, maqsadga eng to‘g‘ri yo‘l bilan

yetish istagi yaqqol ko‘zga tashlanib turadi. ada o‘yin fanga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, bu esa doimo jiddiy shug‘ullanishiga extiyoj tug‘diradi.

Paskal so‘z bilan aytganda, a shunday jiddiy fandirki, uni sal qiziqarli qilish imkoniyatini qo‘ldan bermaslik lozim.

Quyida yan tafakkurni rivojlantiruvchi o‘yinlardan keltiramiz. Ushbu shaxmat tahtasini tegishli sonlarni qo‘yish bilan ko‘paytirish jadvaliga

aylangan ko‘rinishida sanamasdan chamalangchi? So‘ng qanchalik yaqin

taxminlaganingizni tekshiring va aniqlang. Shu jadvalda oxiri 0 bilan tugagan nechta son yashiringan?

Jadvaldagi oxirgi 5 bilan tugagan barcha sonlarni qo‘sha olasizmi?

Jadvalda aynan bir xil sonlar nechta? Chap tomonidan boshlasangiz (tepadan

o‘ngga qarab, yoki tepadan pastga qarab) nechanchi qavatgacha bo‘lgan sonlarni qo‘shib chiqishga kuchingiz yetadi?

1	2	3	4	5	6	7	8	9
2	4		8		12		16
3		9		15		21		27
4	8		16		24		32
5		15		25		35		45
6	12		24		36		48
7		21		35		49		63
8	16		32		48		64
9		27		45		63		81

Savod o’rgatish o‘quvchilarining ongini shakllantirish

uchun, ular ning bilimlarini ongli ravishda o‘zlashtirib olishlariga

yordam beradigan faolliklarini oshiradigan va olgan bilimlarini

mustahkamlaydigan, mustaqil ishlash malakalarini tarbiyalovchi ta‘lim uslublari yuqori darajada rivojlangan bo‘lishi kerak, bunday ta‘lim uslublaridan yana biri umumlashtirishdir.

Umumlashtiruvchi darsda o‘tilgan mavzularni umumlashtirish, tizimlashtirish

o‘quvchilarning ongini rivojlantiradi, shakllantiradi, o‘quvchilarning masalaga ijodiy yondashishga, mustaqil fikrlashga, masalaning turli yechimlari hamda eng qisqa optimal usullarini ishlashga o‘rgatadi. O‘quvchilarda ilmiy izlanishga moyillik uyg‘otadi. Umumlashtiruvchi darslarda umumlashtirish, tushunchalarni va masalaning qo‘yilishini aniqlashtirish o‘quvchilarning ongini, fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish didaktik yo‘llardan biri hisoblanadi.

Savod o’rgatish a kursida umumlashtiruvchi darslarning umumiy maqsadi – a kursining asosiy tushunchalarini takrorlash, umumlashtirish bilan birga ularni chuqurlashtirish va shu fandan o‘quvchilar bilimini tizimlashtirish hamda misol va masalalar orqali o‘quvchilarning ongini shakllantirishdir.

Mavzularni chuqurlashtirish hamda mustahkamlashda umumlashtiruvchi takrorlash darslari imkoniyat yaratadi. Umumlashtirib, o‘rganish to‘g‘ri tashkil etilsa, talabalarda barcha mavzulardagi umumiy g‘oyalarni ajratishga imkoniyat yaratadi. Bunday holda o‘quvchilarning bilimi yanada mustahkamlanib, madaniyati oshadi.