Sayali sadiqova

-lıq, -lik, -luk, -lük.
Öz semantik xüsusiyyətinə görə termi-
nologiyada geniş söz yaradıcılığı dairəsini əhatə edən bu şəkilçi 
müxtəlif nitq hissələrinə qoşularaq yeni terminlər əmələ gətirir. 
Bu şəkilçi aşağıdakı məna qruplarına aid terminlər yaradır: 
a/
müxtəlif cisimlərə məxsus xüsusiyyət və əlaməti bildirən 
sifətlərə əlavə olunduqda, bu xüsusiyyət və əlaməti özündə əks 
etdirən terminlər yaradır: bərklik /həddi/ kövrəklik /dərəcəsi/, 
durğunluq, sərtlik, gərginlik, kafilik, şəffaflıq və s.; 
b/
saylara və əvəzliklərə qoşularaq yeni terminlər əmələ gə-
tirir: azlıq, çoxluq, onluq, beşlik, yüzlük, minlik, birlik, çoxqiy-
mətlilik, ikimənalılıq və s.; 
c/
bəzən sifətə və isimlərə qoşularaq mücərrəd anlayışları 
bildirən terminlər yaradır: sonsuzluq, ekvivalentlilik, hündürlük, 
çöküntülük, çəkisizlik, kəsilməzlik, bərabərsizlik və s.; 
-lı, -li, -lu, -lü
şəkilçisi mürəkkəb proseslə bağlı anlayışları 
adlandıraraq termin yaradıcılığında çox fəal iştirak edir. Bu şə-
1
Dəmirçizadə Ə. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. Bakı, 1962, səh.187. 

---

265 
kilçilərin iştirakı ilə yaranan terminləri aşağıdakı kimi qruplaş-
dırmaq olar: 
a
a
a.
.
.
 
 
 
bir tərəfi saylardan ibarət olan mürəkkəb sözlərə artırıl-
maqla elmi anlayışda həm kəmiyyət məzmunu, həm də keyfiy-
yət çaları ifadə edən termin birləşmələri yaradır. Məsələn, ikiyu-
valı yumurtalıq, üçölçülü sistem, ikişüalı oksilloqrafik, ikilinzalı 
obyekt, üçölçülü holoqram, ikiməqsədli reaktor, birlövbərli çevi-
rici və s. 
b
b
b.
.
.
 
 
 
-lı
4
şəkilçisi isimlərə də qoşularaq əlamət, keyfiyyət bil-
dirən terminlər əmələ gətirir. Belə terminlər semantik funksiya-
sına görə təyin rolunda çıxış edərək termin birləşmələrinin birin-
ci tərəfini təşkil edir: dayanıqlı (hal), civəli (keçirici), burulğanlı 
(səth), sonlu (kəsr), üstlü (tənlik), qələvili (maddə), dalğalı (ötü-
rücü), çanaqlı (nasos), çarxqollu (pres), hovuzlu (reaktor) və s.. 
Bu şəkilçi termin yaradıcılığında Azərbaycan, ərəb, fars, 
rus və Avropa mənşəli sözlərə artırılaraq texnikanın müxtəlif sa-
hələrinə aid terminlərin yaranmasında məhsuldar mövqe tutur.
Terminoloji leksikanın təhlilindən belə nəticəyə gəlmək 
olar ki, bu şəkilçi daha çox mürəkkəb və terminoloji birləşmələ-
rin yaranmasında fəal iştirak edir. Məsələn: zəifcərəyanlı, kürə-
şəkilli, çoxbucaqlı, klapanlı porşen, kürəcikli nasos, faizli borc, 
yüksəktezlikli süxurdağıtma, gəlirli istiqraz, dişli mexanizm və s.